Ο Εργατικός Αγώνας δημοσιεύει σήμερα το 12^ο μέρος της σειράς των ιστορικών δημοσιευμάτων στο Μεγάλο Δεκέμβρη με αφορμή την συμπλήρωση των 70 χρόνων από τότε. Στόχος μας είναι να δώσουμε όσο το δυνατό ολοκληρωμένα το ιστορικό γεγονός αλλά και να απαντήσουμε σε μια σειρά διαστρεβλώσεις της ιστορίας του εργατικού - λαϊκού και κομμουνιστικού κινήματος που δεν εμφανίστηκαν μόνο στο παρελθόν αλλά με διάφορους τρόπους επανέρχονται και σήμερα.

Το περίφημο χαρτάκι του Τσόρτσιλ-Μοιράστηκε ο κόσμος τον Οκτώβρη του ’44; (Α)

Το ποιο πολυσυζητημένο, ίσως, γεγονός στην ιστορία της ΕΑΜικής αντίστασης, αλλά και της αντίστασης γενικά των λαών κατά του φασισμού, είναι η πολυθρύλητη συνάντηση του Στάλιν με τον Τσόρτσιλ στη Μόσχα, στις 9 Οκτώβρη του 1944. Εκεί, όπως ο ίδιος ο Τσόρτσιλ έγραψε στα απομνημονεύματά του, «συμφωνήθηκε» ο χωρισμός των Βαλκανίων σε σφαίρες επιρροής με το περίφημο χαρτάκι. Ο Τσόρτσιλ έμεινε στη Μόσχα από τις 9 έως και τις 18 Οκτωβρίου, αλλά η «συμφωνία» κατά τα λεγόμενά του πραγματοποιήθηκε την πρώτη μέρα, δηλαδή στις 9/10/1944 το βράδυ.

Τι λέει ο Τσόρτσιλ

Γι' αυτή την πολυθρύλητη «συμφωνία» με τον Στάλιν, ο Τσόρτσιλ γράφει[1]: «Έκρινα κατάλληλη τη στιγμή για να δράσω. Εδήλωσα: "Ας ρυθμίσωμε τις υποθέσεις μας στα Βαλκάνια. Τα στρατεύματά σας ευρίσκονται στη Ρουμανία και στη Βουλγαρία. Έχομε συμφέροντα, αποστολές, πράκτορες σ' αυτές τις χώρες. Ας αποφύγωμε την σύγκρουση για ζητήματα ασήμαντα. Σχετικώς προς την Μεγάλη Βρετανία και την Ρωσία τι θα ελέγατε για μια υπεροχή κατά 90% υπερ υμών στην Ρουμανία, υπεροχή κατά 90% υπέρ ημών στην Ελλάδα και ίση συμμετοχή κατά 50% στην Γιουγκοσλαβία;". Ενώ μετεφράζοντο οι λόγοι μου, έγραψα σε μισό φύλλο χαρτιού:

Ρουμανία

Η Ρωσία..................90%

Οι άλλοι................10%

Ελλάς

Η Μεγάλη Βρετανία (εν συμφωνία με τις ΗΠΑ)...............90%

Η Ρωσία................................................................................................................10%

Γιουγκοσλαβία.........................................50% και 50%

Ουγγαρία........................................................50% και 50%

Βουλγαρία

Η Ρωσία.....................75%

Οι άλλοι..................25%

Έσπρωξα το χαρτί μπροστά στον Στάλιν στον οποίον είχαν δώσει εν τω μεταξύ την μετάφραση. Έγινε μια μικρή παύσις. Έπειτα ο Στάλιν πήρε το μπλέ μολύβι του, εχάραξε μια χοντρή γραμμή σαν είδος επιδοκιμασίας και μου επέστρεψε το σημείωμα. Τα πάντα ερρυθμίσθησαν σε ελάχιστο χρονικό διάστημα όσο εχρειάσθη για να γράψω το σημείωμα αυτό.

Είχαμε, εννοείται, μελετήσει το ζήτημα προσεκτικά και από μακρού, και άλλωστε δεν μας απησχόλησαν παρά οι συμφωνίες που αφορούσαν την πολεμική περίοδο. Όλα τα ευρύτερα προβλήματα έμεναν για την συνδιάσκεψη της ειρήνης, που ελπίζαμε ότι θα συνεκαλείτο μετά τη νίκη.

Επηκολούθησε μακρά σιωπή. Το χαρτί με την μπλέ γραμμή παρέμενε στο τραπέζι. Τελικά είπα: "Δεν θα έκριναν κάπως κυνικό εκ μέρους μας να ρυθμίζωμε αυτά τα προβλήματα, από τα οποία εξαρτάται η τύχη εκατομμυρίων υπάρξεων, κατά τρόπον τόσο υπεροπτικό; Ας κάψωμε αυτό το χαρτί". "Όχι, φυλάξτε το",, είπε ο Στάλιν».

Για την ιστορία του θέματος πρέπει να σημειώσουμε ότι το περιβόητο αυτό χαρτάκι, για το οποίο κάνει λόγο ο Τσόρτσιλ, παρόλο που χρόνια ολόκληρα αποτελούσε το αποδεικτικό στοιχείο της αντικομουνιστικής προπαγάνδας, ποτέ- στο διάστημα που υπήρχε η ΕΣΣΔ ως κράτος με συγκεκριμένο κοινωνικοπολιτικό σύστημα- δεν είδε το φως της δημοσιότητας. Και ξαφνικά στις αρχές του 1992 το BBC ανακοίνωσε ότι το βρήκε και το παρουσίασε μαζί με ένα άλλο αντίστοιχό του, σε ρωσική μετάφραση. Στην Ελλάδα αυτό το χαρτάκι το αναδημοσίευσε η εφημερίδα «Καθημερινή», στις 22 Γενάρη του 1992 και η «Αυγή» στις 26 του ιδίου μήνα. Το γεγονός είναι όντως περίεργο όπως περίεργο είναι που εμφανίζεται μαζί και ρωσική μετάφραση. Ο Τσόρτσιλ ενώ είναι λεπτομερέστατος στις περιγραφές κάνει λόγο για ένα χαρτάκι- αυτό που ο ίδιος έγραψε- και πουθενά δεν αναφέρει για δεύτερο- μετάφραση του πρωτότυπου δικού του.

Τι λένε οι Σοβιετικοί

Η σοβιετική πλευρά δεν αρνείται ότι ο Τσόρτσιλ έκανε την παραπάνω πρόταση. Αρνείται όμως κατηγορηματικά πως υπήρξε συμφωνία του Στάλιν σ' αυτή την πρόταση με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Στην «Ιστορία του Μεγάλου Πατριωτικού πολέμου της Σοβιετικής Ένωσης» (Έκδοση της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ, τόμος 5ος, σελ. 134, στα ρωσικά) αναφέρεται: «Βασικό για τον Τσόρτσιλ ζήτημα, που εξετάστηκε στη Μόσχα, ήταν το ζήτημα της πολιτικής απέναντι στις βαλκανικές χώρες. Κατά την πρώτη ακόμα συνάντηση με τον Στάλιν, ο Τσόρτσιλ τον πληροφόρησε ότι συνέταξε ένα αρκετά βρώμικο και ωμό έγγραφο, που έδινε μια εικόνα για το μοίρασμα της επιρροής ανάμεσα στη Σοβιετική Ένωση και τη Μεγάλη Βρετανία στη Ρουμανία, στην Ελλάδα, στη Γιουγκοσλαβία, στη Βουλγαρία. Ο πίνακας γράφτηκε για να δείξει τι σκέπτονταν πάνω σ' αυτό το ζήτημα οι Άγγλοι». Και παρακάτω το κείμενο συνεχίζει: «Στα σοβιετικά πρακτικά της συνομιλίας των ηγετών των δύο κυβερνήσεων, της Σοβιετικής Ένωσης και της Μεγάλης Βρετανίας, που έγινε στις 9 του Οκτώβρη 1944, περιέχεται πρόταση του Άγγλου Πρωθυπουργού για χωρισμό της Γιουγκοσλαβίας και άλλων χωρών σε σφαίρες επιρροής. Αλλά, εννοείται, ότι δεν ήταν δυνατόν ο Τσόρτσιλ να πετύχει από τον αρχηγό της κυβέρνησης της ΕΣΣΔ υποστήριξη στο σχέδιό του. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο σ' ένα τόσο σπουδαίο στοιχείο, όπως είναι το πρακτικό της συνομιλίας, δεν υπάρχει ούτε νύξη για συμφωνία της ΕΣΣΔ και της Μεγ. Βρετανίας σ' αυτό το ζήτημα»[2].

Επιβεβαίωση του γεγονότος ότι ο Τσόρτσιλ πρότεινε στον Στάλιν να γίνει μοίρασμα των Βαλκανίων σε σφαίρες επιρροής δίνει και ο μεταφραστής του σοβιετικού ηγέτη Β. Μπερεζκόφ που συμμετείχε σ' αυτή τη συνάντηση. Στο βιβλίο του «Ήμουν Διερμηνέας του Στάλιν» αναφέρει: «Τι έγινε λοιπόν στην ουσία; Ο Τσόρτσιλ έγραψε σ' ένα κομμάτι χαρτί τα ποσοστά του. Ο Στάλιν τους έριξε μια ματιά και χωρίς να πει λέξη επέστρεψε το χαρτί στο Βρετανό Πρωθυπουργό. Ο Τσόρτσιλ προτείνει να καεί το χαρτί, με τη σκέψη, όπως φαίνεται, ότι έτσι θα δημιουργούνταν μια κατάσταση συνενοχής στην εξαφάνιση αυτού του "αποκαλυπτικού ντοκουμέντου". Ο Στάλιν, όμως, δεν έδωσε στο βρετανό πρωθυπουργό καμιά αφορμή για παρόμοια συμπεράσματα. Σημείωσε αδιάφορα ότι ο Τσόρτσιλ μπορεί να το κρατήσει, δείχνοντας έτσι καθαρά ότι δεν αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στην υπόθεση. Αυτό ήταν όλο»[3].

Αυτά, ο Μπερεζκόφ τα γράφει στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε στη Σοβιετική Ένωση το 1984, ενώ το 1990 προσπαθώντας να προσαρμοστεί στο πνεύμα της εποχής της περεστρόικα, στον πρόλογό του, για την ελληνική έκδοση του βιβλίου, αναφέρει: «Σχετικά με τα ποσοστά επιρροής σε ορισμένες ανατολικοευρωπαϊκές χώρες, ο Τσόρτσιλ έκανε πρόταση στον Στάλιν, στις 9 Οκτωβρίου 1944, δηλαδή πριν από τη συνάντηση της Γιάλτας. Την περιγραφή αυτού του επεισοδίου ο αναγνώστης θα τη βρει στο βιβλίο. Εδώ μπορώ μόνο να προσθέσω ότι, κάτω από το φως των γεγονότων που ήδη έγιναν γνωστά, δεν μπορώ κατηγορηματικά να πω ότι δε επιτεύχθηκε ποτέ κάποια "αλληλοκατανόηση" μεταξύ Στάλιν και Τσόρτσιλ»[4].

Όπως εύκολα διαπιστώνεται, ο Μπερεζκόφ, παρόλο που προσπαθεί να ευθυγραμμιστεί με το κλίμα που επικρατούσε στη χώρα του και διεθνώς απέναντι στον Στάλιν το 1990, εντούτοις δεν επιβεβαιώνει ότι στη συνάντηση της 9ης Οκτωβρίου έγινε συμφωνία. Μιλάει για «κάποια αλληλοκατανόηση» Στάλιν- Τσόρτσιλ χωρίς φυσικά να είναι σε θέση να προσδιορίσει το αν τελικά έγινε κατορθωτή.

Συμπερασματικά οφείλουμε να σημειώσουμε πως η κατηγορηματική Σοβιετική άρνηση της δήθεν συμφωνίας της Μόσχας για μοίρασμα των Βαλκανίων θα προκαλούσε οπωσδήποτε την αντίδραση, τουλάχιστον των βρετανών, αν υπήρχαν στοιχεία που να επιβεβαιώνουν πως τέτοια συμφωνία υπήρξε. Το γεγονός όμως ότι στη σοβιετική άρνηση το μόνο στοιχείο που αντιπαρατίθεται είναι όσα ο ίδιος ο Τσόρτσιλ ισχυρίζεται, αποδεικνύει πως ο ισχυρισμός για συμφωνία δεν είναι τίποτε άλλο από έναν ακόμη προπαγανδιστικό- αντικομουνιστικό μύθο.

Τι λέει η αμερικάνικη πλευρά

Το παραπάνω απόσπασμα, από τα απομνημονεύματα του Τσόρτσιλ για τα ποσοστά και την δήθεν συμφωνία μοιράσματος των Βαλκανίων σε σφαίρες επιρροής αφήνει σαφώς την εντύπωση ότι ο Βρετανός πρωθυπουργός διαπραγματευόταν και για λογαριασμό των Ηνωμένων Πολιτειών. Στον κατάλογο των ποσοστών υπάρχουν οι ενδείξεις «Ρωσία» τόσο τοις εκατό, «οι άλλοι» τόσο, ενώ για την περίπτωση μόνο της Ελλάδας υπάρχει η ένδειξη «Βρετανία» και σε παρένθεση «εν συμφωνία με τις ΗΠΑ».

Στην πραγματικότητα όμως- όπως αποδεικνύουν τα ντοκουμέντα της εποχής εκείνης- οι Ηνωμένες Πολιτείες κάθε άλλο παρά είχαν εξουσιοδοτήσει τον Τσόρτσιλ να ενεργεί για λογαριασμό τους και μάλιστα ενημέρωσαν γι’ αυτό την ΕΣΣΔ.

Σε μήνυμα του προς τον Στάλιν, στις 5 Οκτωβρίου του 1944, ο Ρούσβελτ έγραφε[5]: «Είμαι βέβαιος ότι αντιλαμβάνεσθε ότι εις τον παρόντα παγκόσμιον πόλεμον κυριολεκτικώς δεν υπάρχει ούτε ένα ζήτημα, είτε στρατιωτικόν είτε πολιτικόν, που να μην ενδιαφέρη τας Ηνωμένας Πολιτείας. Είμαι σταθερώς βέβαιος ότι εμείς οι τρεις, και μόνον οι τρεις, ημπορούμε να εύρωμεν λύσιν επι των εκκρεμών ακόμη ζητημάτων. Υπό την έννοιαν αυτήν κατανοώ την επιδίωξιν του κ. Τσόρτσιλ να συναντηθή μαζί Σας και προτιμώ να θεωρώ τας επικειμένας συνομιλίας Σας με τον Πρωθυπουργόν ως προκαταρτικάς δια την συνάντησιν των τριών μας, η οποία, όσον αφορά εμέ, είναι δυνατόν να συγκληθή εις οποιονδήποτε χρόνον μετά τας εκλογάς εις τας Ηνωμένας Πολιτείας». Το μήνυμα είναι σαφές: Ο Τσόρτσιλ δεν είχε καμιά εξουσιοδότηση να διαπραγματεύεται και να κλείνει συμφωνίες εκπροσωπώντας και τις ΗΠΑ. Ταυτόχρονα όλες οι συνομιλίες θα είχαν προκαταρκτικό χαρακτήρα. Καμιά συμφωνία δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί και να τεθεί σε εφαρμογή χωρίς την έγκριση των Ηνωμένων Πολιτειών, χωρίς να έρθει στο τραπέζι και να εξεταστεί σε μελλοντική συνάντηση των ηγετών των τριών μεγάλων δυνάμεων της αντιχιτλερικής συμμαχίας.

Ο Στάλιν απάντησε στον Ρούσβελτ στις 8 Οκτωβρίου. Στο μήνυμά του αυτό λέει[6]: «Το μήνυμά Σας της 5 Οκτωβρίου με ανησύχησε ολίγον. Εγώ υπέθετα ότι ο κ Τσόρτσιλ έρχεται εις την Μόσχαν ύστερα από συνεννόηση μαζί Σας εις το Κεμπέκ. Απεδείχθη όμως ότι η υπόθεσις μου αυτή μάλλον δεν ανταποκρίνεται εις την πραγματικότητα.

Μου είναι άγνωστο δια ποία ζητήματα έρχονται εις την Μόσχαν ο κ. Τσόρτσιλ και ο κ. Ηντεν. Περί τούτου δεν με επληροφόρησαν έως σήμερα ούτε ο ένας ούτε ο άλλος. Ο κ. Τσόρτσιλ εξέφρασε την επιθυμίαν εις μήνυμά του προς εμέ να έλθη εις την Μόσχα, εάν δεν υπήρχε αντίρρησις εκ μέρους μου. Εννοείται ότι απήντησα καταφατικώς. Έτσι έχουν τα πράγματα σχετικώς με το ταξίδι του κ. Τσόρτσιλ εις την Μόσχαν. Θα Σας κρατώ περαιτέρω ενήμερον καθ' ο μέτρον θα διευκρινισθή η υπόθεσις μετά την συνάντησίν μου με τον κ. Τσόρτσιλ».

Απ' όσα αναφέραμε προκύπτουν αβίαστα τα εξής συμπεράσματα: α) Ο Τσόρτσιλ ψεύδεται ασύστολα όταν ισχυρίζεται ότι διαπραγματεύθηκε και έκλεισε συμφωνία με τον Στάλιν και για λογαριασμό των ΗΠΑ. β) Η ΕΣΣΔ σε καμία περίπτωση, ακόμη κι αν δεχτούμε ότι ήθελε, δεν θα προχωρούσε σε συμφωνία γνωρίζοντας ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν δώσει τη συγκατάθεσή τους. Ήδη έχουμε αναφέρει ότι χρησιμοποίησε στο παρελθόν με μεγάλη επιμονή το χαρτί των Ηνωμένων πολιτειών μέχρι να δώσει την συγκατάθεσή της να αποτελέσει η Ελλάδα θέατρο στρατιωτικών επιχειρήσεων αποκλειστικά της Μ. Βρετανίας. γ) Ο ισχυρισμός του Τσόρτσιλ σχετικά με την υποτιθέμενη συμφωνία ότι «τα πάντα ερρυθμίσθησαν σε ελάχιστο χρονικό διάστημα όσο εχρειάσθη για να γράψω το σημείωμα αυτό», γιατί «Είχαμε (σ.σ. με τον Στάλιν), εννοείται, μελετήσει το ζήτημα προσεκτικά και από μακρού», αποδεικνύεται ασύστολο ψεύδος. Όπως ο ίδιος ο Στάλιν λέει, στο μήνυμά του στον Ρούσβελτ, ιδέα δεν είχε για το λόγο της επίσκεψης του Τσόρτσιλ στην Μόσχα. δ) Ακόμη κι αν δεχτούμε ότι στη Μόσχα, όντως, επιτεύχθηκε συμφωνία αυτή είχε προκαταρτικό χαρακτήρα. Το γεγονός δε, ότι δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να επιβεβαιώνει ότι αυτή η συμφωνία συζητήθηκε και επισημοποιήθηκε στις συναντήσεις που είχαν αργότερα οι Στάλιν, Τσόρτσιλ και Ρούσβελτ στη Γιάλτα και στο Πότσδαμ, είναι ικανό αποδεικτικό στοιχείο για να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι μια τέτοια συμφωνία- αν υπήρξε- ουδέποτε δέσμευσε κανέναν, ουδέποτε τέθηκε σε ισχύ.

Αυτοί είναι και οι λόγοι για τους οποίους οι Αμερικάνοι ποτέ δεν πήραν στα σοβαρά τους ισχυρισμούς του Τσόρτσιλ. Ο Α. Χάριμαν- Αμερικάνος πρεσβευτής στη Μόσχα στα χρόνια του πολέμου- σε μια συνέντευξή του στην επιθεώρηση «Encounter» στο τεύχος Νοεμβρίου του 1981, λέει συγκεκριμένα[7]: «Ποτέ δεν πήρα στα σοβαρά αυτή την υπόθεση και δεν νομίζω ότι ήταν σημαντική γιατί δεν επηρέασε το μέλλον. Ο Στάλιν, όπως ξέρουμε, το αγνόησε, αν και ο Τσόρτσιλ ισχυριζόταν πάντα ότι ο Στάλιν σεβάστηκε την ελληνική πλευρά της συνδιαλλαγής με την έννοια ότι η βοήθεια στους Έλληνες κομμουνιστές δόθηκε από τη Γιουγκοσλαβία, όχι από τη Ρωσία. Αυτή η λεγόμενη συμφωνία ήταν ένα από εκείνα τα θεαματικά μη-γεγονότα που αρέσει στους ιστορικούς να μαζεύουν και να διογκώνουν».

Στο επόμενο: Το περίφημο χαρτάκι του Τσόρτσιλ-Μοιράστηκε ο κόσμος τον Οκτώβρη του ’44; (Β)

Κείμενα – Επιμέλεια: Γιώργος Πετρόπουλος

ΠΗΓΗ: ergatikosagwnas.gr

[1] Ουιν. Τσόρτσιλ: "2ος Παγκόσμιος Πόλεμος- Απομνημονεύματα", εκδόσεις: Ελληνική Μορφωτική Εστία, μετάφραση Α. Σαμαράκη, τόμος ΣΤ, σελ. 290- 291

[2] Θ. Χατζή: Η Νικηφόρα Επανάσταση που χάθηκε, τόμος Δ' σελ. 26- 27

[3] Β. Μπερεζκόφ :«Ήμουν Διερμηνέας του Στάλιν», εκδόσεις Καστανιώτη, τόμος Β' σελ. 195,

[4] στο ίδιο, τόμος Α' σελ. 11

[5] «Αλληλογραφία Στάλιν- Τσόρτσιλ- Ρούσβελτ- Άτλυ- Τρούμαν», εκδόσεις Μέλισσα, 1957-1958, σελ. 153

[6] στο ίδιο, σελ. 154

[7] Θ. Χατζή, στο ίδιο, τόμος Δ' σελ. 28

Ο Εργατικός Αγώνας δημοσιεύει σήμερα το 11^ο μέρος της σειράς των ιστορικών δημοσιευμάτων στο Μεγάλο Δεκέμβρη με αφορμή την συμπλήρωση των 70 χρόνων από τότε. Στόχος μας είναι να δώσουμε όσο το δυνατό ολοκληρωμένα το ιστορικό γεγονός αλλά και να απαντήσουμε σε μια σειρά διαστρεβλώσεις της ιστορίας του εργατικού - λαϊκού και κομμουνιστικού κινήματος που δεν εμφανίστηκαν μόνο στο παρελθόν αλλά με διάφορους τρόπους επανέρχονται και σήμερα.

Οι βρετανο-σοβιετικές σχέσεις, το ΕΑΜικό κίνημα Αντίστασης και ο Δεκέμβρης (Β)

Στις 15 Απριλίου 1944 φτάνει στο Κάιρο ο Γ. Παπανδρέου. Στις 23 του μηνός οι Βρετανοί εξαναγκάζουν σε παραίτηση τον Βενιζέλο και την επομένη με δική τους προτροπή ο Βασιλιάς Γεώργιος χρήζει τον Παπανδρέου Πρωθυπουργό. Η επόμενη κίνηση των Άγγλων είναι να απαιτήσουν από την ΕΣΣΔ να υποστηρίξει την κυβέρνηση Παπανδρέου. Η ΕΣΣΔ αρνείται κατηγορηματικά. Στο τηλεγράφημα που ο Μολότοφ στέλνει στον Τσόρτσιλ, με ημερομηνία 28/4/1944, μεταξύ άλλων, αναφέρεται[1]: «Στην ελληνική κυβέρνηση έχουν γίνει νέες αλλαγές, που κάθε άλλο παρά δείχνουν ότι έχει σταθεροποιηθεί η κατάσταση ή ότι έχουν ληφθεί υπόψην οι νόμιμες διεκδικήσεις των ελλήνων, των αντιπροσώπων του ελληνικού εθνικού κινήματος. Από τα μηνύματά σας και από την ομιλία σας στη βουλή των κοινοτήτων, γίνεται φανερό, ότι η βρετανική κυβέρνηση ελέγχει κατά τον πλέον άμεσο τρόπο τις ελληνικές υποθέσεις και την ελληνική κυβέρνηση. Από την άλλη μεριά, καταλαβαίνετε, βεβαίως, ότι η σοβιετική κυβέρνηση δεν μπορεί να αποδεχτεί οποιαδήποτε ευθύνη για τις ελληνικές υποθέσεις ή για μέτρα που πήρε η Βρετανική κυβέρνηση».

Η Βρετανία απειλεί την ΕΣΣΔ με ρήξη σχέσεων

Οι διπλωματικές ζυμώσεις και τριβές ανάμεσα στις δύο χώρες γύρω από το ελληνικό συνεχίζονται αμείωτα τις επόμενες μέρες και ο Τσόρτσιλ βλέποντας τον κίνδυνο να δημιουργηθούν τετελεσμένα γεγονότα εις βάρος των μακροπρόθεσμων συμφερόντων της χώρας του στα Βαλκάνια και κυρίως σ' ότι αφορά στο ελληνικό ζήτημα δεν διστάζει να εξετάσει ανοικτά και το ενδεχόμενο της ρήξης με τη Σοβιετική Ένωση. Σε σημείωμα του προς τον Ήντεν, με ημερομηνία 4/5/1944, λέει[2]: «Παρακαλώ εξετάστε την περίπτωση ανακλήσεως του πρεσβευτή μας από τη Μόσχα για συνομιλίες. Τη στιγμή αυτή, θα δημιουργούσε ένα καλό χάσμα στις σχέσεις μας με τους Ρώσους. Ο Άβερελ Χάρριμαν[3] έχει ήδη φύγει για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Γνωστοποιήστε μου έπ’ αυτού τη γνώμη σας. Ο ίδιος δεν είμαι και τόσο βέβαιος, αλλά προφανώς πάμε για αναμέτρηση με τους Ρώσους λόγω των κομμουνιστικών συνωμοσιών τους στην Ιταλία, την Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα και δεν νομίζω ότι θα τους άρεσε πάρα πολύ να μην έχουν εκεί ούτε Βρετανό ούτε Αμερικάνο πρεσβευτή. Νομίζω ότι η στάση τους γίνεται καθημερινά και περισσότερο δύσκολη. Ελπίζω ότι θα συζητήσατε το θέμα με τον Χάρριμαν. Βρείτε μια ευκαιρία να με κατατοπίσετε σχετικώς».

Την ίδια μέρα με νέο μήνυμά του ο Τσόρτσιλ ζητά από τον Ήντεν να υποβάλει στο υπουργικό συμβούλιο ένα υπόμνημα «όπου θα εκτίθενται συνοπτικώς τα ζητήματα που χωρίζουν τη σοβιετική κυβέρνηση από εμάς και που αφορούν, την Ιταλία, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία, τη Γιουγκοσλαβία και κυρίως την Ελλάδα». Και συνέχιζε: «Το πρόβλημα έχει γενικώς ως εξής: Θα δεχτούμε την κομουνιστικοποίηση των Βαλκανίων και ίσως της Ιταλίας;... Εάν αποφασίσωμε να αντισταθούμε στην διείσδυση και στην εισβολή του κομμουνισμού, πρέπει να επωφεληθούμε από την πρώτη ευνοϊκή ευκαιρία που θα μας προσέφερε η εξέλιξις των στρατιωτικών γεγονότων για να διατυπώσομε σαφώς την απόφασή μας. Είναι, εννοείται, απαραίτητο να συμβουλευτούμε προηγουμένως τις Ηνωμένες Πολιτείες.»[4].

Βέβαια η ρήξη με τον τρόπο που την αναφέρει παραπάνω ο Τσόρτσιλ δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Εντούτοις φαίνεται καθαρά πως αντιμετώπιζε η χώρα του την αντιχιτλερική συμμαχία- ιδιαίτερα δε τη συμμαχία με την ΕΣΣΔ- στις συνθήκες του πολέμου και μάλιστα στη φάση εκείνη που η πλάστιγγα έγερνε σε βάρος του φασισμού. Η απειλή για σπάσιμο της αντιχιτλερικής συμμαχίας με τη Σοβιετική Ένωση είναι καταφανέστατη από τα παραπάνω, όπως καταφανέστατη είναι και διαπίστωση ότι η συμμαχία αυτή δεν αναίρεσε ούτε για μια στιγμή τις ταξικές διαφορές μεταξύ των συμμάχων.

Παράλληλα με την προετοιμασία της ρήξης με την ΕΣΣΔ η Βρετανία συνεχίζει την πολιτική της άσκησης πιέσεων με σκοπό να αποσπάσει την σοβιετική συγκατάθεση που θα της αναγνωρίζει την πρωτοκαθεδρία στις ελληνικές υποθέσεις. Συνδέει μάλιστα την Ελλάδα με την Ρουμάνία και προσπαθεί να πετύχει τον στόχο της «προσφέροντας» στην ΕΣΣΔ τη συγκατάθεση της να έχει τον πρώτο λόγο στις ρουμανικές υποθέσεις. Φυσικά ούτε λόγος δεν μπορεί να γίνεται για σύγκριση της Ελλάδας με την Ρουμανία. Η πρώτη ήταν κατεκτημένη χώρα με ισχυρό αντάρτικο κίνημα που το καθοδηγούσε το ΚΚΕ και η δεύτερη, χώρα που συμμετείχε στον πόλεμο στο πλευρό του άξονα.

Στις 5 Μαΐου του 1944 ο Βρετανός υπουργός εξωτερικών Α. Ήντεν καλεί τον σοβιετικό πρεσβευτή στο Λονδίνο Γκούσιεφ και του τονίζει: «Η Ελλάδα είναι δικό μας θέατρο στρατιωτικών επιχειρήσεων και ως εκ τούτου πιστεύαμε ότι έχουμε το δικαίωμα να ζητήσουμε τη σοβιετική βοήθεια για την πολιτική μας εκεί όπως εμείς τη δώσαμε προς τους ρώσους στη Ρουμανία»[5].

Ο Γκούσιεφ απαντά εκ μέρους της σοβιετικής κυβέρνησης στις 18 Μαΐου προβάλλοντας την απαίτηση στο διακανονισμό που ζητάει η Βρετανία- να έχει τον πρώτο λόγο όσον αφορά τις στρατιωτικές δραστηριότητες στην Ελλάδα και η ΕΣΣΔ αντίστοιχα στη Ρουμανία- πρέπει να υπάρχει και η σύμφωνη γνώμη των ΗΠΑ[6]. Μ' αυτό τον τρόπο η σοβιετική διπλωματία απέφυγε οποιαδήποτε δέσμευση και ταυτόχρονα πήρε παράταση χρόνου που της χρειαζόταν. Η θέση της ήταν δύσκολη. Αντιλαμβανόταν που το πήγαιναν οι Άγγλοι αλλά απ' όποια πλευρά κι αν εξεταστεί το θέμα δεν ήταν εύκολο σε συνθήκες πολέμου να αρνηθεί ένα στρατιωτικό διακανονισμό με τη σύμμαχό της. Επίσης, εμπλέκοντας στην υπόθεση και τις ΗΠΑ, η Σοβιετική Ένωση επιδίωκε να εκμεταλλευτεί τις Αμερικανοβρετανικές αντιθέσεις και να παραλύσει ή να αδυνατίσει τα βρετανικά σχέδια.                    

Η ΕΣΣΔ, η Βρετανία και η Ελλάδα μετά το Λίβανο

Όλα όσα αναφέραμε μέχρι αυτό το σημείο αφορούν στην πολιτική της Σοβιετικής Ένωσης και της Μεγάλης Βρετανίας για την Ελλάδα, πριν τη διάσκεψη του Λιβάνου και την υπογραφή του περιβόητου συμβολαίου ανάμεσα στον αστικό πολιτικό κόσμο και το ΕΑΜικό κίνημα αντίστασης. Ας δούμε όμως πως ακριβώς εξελίχθηκε το θέμα μετά το Λίβανο καθώς οι βρετανοί- όπως προαναφέραμε- έχουν προτείνει την πρωτοβουλία των κινήσεων στη Ρουμανία να την έχει η ΕΣΣΔ και στην Ελλάδα να την έχουν αυτοί ενώ οι σοβιετικοί ζήτησαν να υπάρξει διατυπωμένη άποψη για το ζήτημα και από τις ΗΠΑ .

Στις 19 του Ιουνίου του 1944 ο Ήντεν με γράμμα του στον σοβιετικό πρεσβευτή Γκούσιεφ πληροφορεί τη σοβιετική κυβέρνηση: «Συμβουλευθήκαμε την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών και αυτή συμφώνησε με τον προτεινόμενο διακανονισμό. Όμως αισθάνονται κάποια ανησυχία, μήπως επεκταθεί πέρα από τις παρούσες συνθήκες για τις οποίες έχει προταθεί και θα οδηγήσει στη διαίρεση των βαλκανικών χωρών σε σφαίρες επιρροής. Εμείς από την πλευρά μας είχαμε πάντα ως σκοπό ότι η συμφωνία θα εφαρμοστεί μόνο στις πολεμικές συνθήκες και δεν πρέπει να θίξει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που κάθε μια από τις τρεις κυβερνήσεις μας θα έχει να ασκήσει κατά τον ειρηνικό διακανονισμό και μετά σχετικά με όλη την Ευρώπη. Με σκοπό να διαφυλάξουμε τη συμφωνία από κάθε κίνδυνο να επεκταθεί πέραν από το σκοπό για τον οποίο έχει αποφασιστεί, προτείναμε στην κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών, και αυτή συμφώνησε, ότι πρέπει να δοθεί μια τρίμηνη δοκιμαστική περίοδος μετά την οποία το θέμα θα επανεξεταστεί από τις τρεις κυβερνήσεις μας. Εν τούτοις ελπίζω η Σοβιετική κυβέρνηση θα συμφωνήσει να τεθεί σε ισχύ ο διακανονισμός πάνω σ' αυτή τη βάση».

Η ΕΣΣΔ απορρίπτει τη νέα βρετανική πρόταση. Στις 30 Ιουνίου ο Γκούσιεφ δίνει στον Ήντεν της εξής απάντηση εκ μέρους της κυβέρνησής του: «Δεδομένου ότι με πληροφορήσατε τώρα πως σε σχέση με τον ηγετικό ρόλο της ΕΣΣΔ στις ρουμάνικες υποθέσεις και της Μ. Βρετανίας στις ελληνικές υποθέσεις, οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Βρετανίας ξεκινούν από τη βάση ότι η βρετανική πρόταση πρέπει να αναφέρεται στις πολεμικές συνθήκες και ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ εκφράζει ορισμένες αμφιβολίες μήπως ο διακανονισμός επεκταθεί πέρα από τις παρούσες συνθήκες και οδηγήσει σ' ένα διαχωρισμό των Βαλκανίων σε σφαίρες επιρροής και ότι προτείνεται να ισχύσει για μια δοκιμαστική περίοδο, η Σοβιετική κυβέρνηση το θεωρεί αναγκαίο να μελετήσει αυτό το ζήτημα προσεκτικότερα. Επιβάλλεται να πράξει έτσι ώστε να εξακριβώσει αν η πραγματοποίηση μιας τέτοιας πρότασης θα εισάγει κάποιο νέο στοιχείο στη ντε φάκτο κατάσταση που έχει δημιουργηθεί. Η Σοβιετική κυβέρνηση θεωρεί ακόμα ότι θα ήταν χρήσιμο να έλθει σε απευθείας επαφή με την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών με σκοπό να πληροφορηθεί πιο λεπτομερώς για τη στάση της πάνω σ' αυτό το θέμα»[7].

Η Αγγλία θα συνεχίσει να πιέζει την ΕΣΣΔ. Στις 11 Ιουλίου ο Τσόρτσιλ απευθύνεται στον ίδιο τον Στάλιν για το θέμα. Ο Στάλιν απαντά 4 μέρες μετά, στις 15 του ίδιου μήνα, παραπέμποντας τον βρετανό πρωθυπουργό στην θέση που ανέπτυξε ο Γκούσιεφ με το πιο πάνω μήνυμά του στον Ήντεν[8].

Παράλληλα η Σοβιετική Ένωση με μνημόνιο του πρεσβευτή της στις ΗΠΑ Α. Γρομύκο απευθύνεται στο Αμερικάνικο υπουργείο εξωτερικών, την 1η Ιούλη του 1944, και ζητά απευθείας την γνώμη της κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών πάνω στο θέμα. Οι αμερικάνοι απαντούν στις 15 Ιουλίου επιβεβαιώνοντας την ακρίβεια των όσων ο Ήντεν αναφέρει στο παραπάνω γράμμα του στο Σοβιετικό πρεσβευτή στην Μ. Βρετανία. Όμως η ΕΣΣΔ- και μετά απ' αυτό- δεν θα δώσει πράσινο φως στους Άγγλους ώστε να τεθεί σε ισχύ ο διακανονισμός που ζητούσαν.

Ο βρετανοσοβιετικός συμβιβασμός στις ελληνικές υποθέσεις

Τη συγκατάθεσή της στους Βρετανούς, να έχουν τον πρώτο λόγο στις στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα, η Σοβιετική Ένωση θα τη δώσει στις 23 Σεπτέμβρη του 1944. Αλλά μέχρι τότε τι είχε συμβεί; Ας το δούμε αναλυτικότερα

α) Στις 16 Αυγούστου του 1944 ο Τσόρτσιλ με τηλεγράφημά του στον Ρούσβελτ ζητά να ετοιμαστούν από κοινού για την αποστολή μιας βρετανικής δύναμης 10.000 ανδρών στην Ελλάδα ούτως ώστε με την αποχώρηση των γερμανών να μην κυριαρχήσει το ΕΑΜ. «Δεν πιστεύω ότι θα σας άρεσε- λέει ο Τσόρτσιλ στον Ρούσβελτ- περισσότερο απ' όσο αρέσει σε μένα η προοπτική να κυριαρχήσει εκεί το χάος, να γίνουν οδομαχίες ή να εγκαθιδρυθεί μια τυραννική κομμουνιστική κυβέρνηση»[9]. Ο Ρούσβελτ απαντάει στις 26 Αυγούστου λέγοντας[10]: «Δεν έχω αντίρρηση να κάνετε προετοιμασίες για να έχετε σε ετοιμότητα μια επαρκή βρετανική δύναμη για να διατηρήσει την τάξη στην Ελλάδα όταν εκκενώσουν αυτή τη χώρα οι γερμανικές δυνάμεις. Δεν υπάρχει επίσης αντίρρηση να χρησιμοποιηθούν από τον στρατηγό Ουίλσον τα διαθέσιμα αμερικάνικα μεταγωγικά αεροπλάνα που μπορούν να εξοικονομηθούν από άλλες επιχειρήσεις».

Η συμφωνία αυτή Βρετανίας- ΗΠΑ για επέμβαση στην Ελλάδα επιβεβαιώθηκε και στη συνάντηση Τσόρτσιλ- Ρούσβελτ που έγινε στο διάστημα από 11 ως 19 Σεπτέμβρη του 1944 στο Κεμπέκ του Καναδά.

β) Στις 2 Σεπτέμβρη του 1944 ορκίστηκαν οι υπουργοί του ΕΑΜ, της ΠΕΕΑ και του ΚΚΕ στην κυβέρνηση Παπανδρέου. Την ίδια μέρα ο αρχιστράτηγος των συμμαχικών δυνάμεων της Μεσογείου στρατηγός Ουίλσον διόρισε τον Σκόμπυ διοικητή των χερσαίων δυνάμεων στην Ελλάδα και τον αμερικάνο στρατηγό Πέρσυ Σάντλερ αναπληρωτή διοικητή για τη βοήθεια και τις επανορθώσεις. Στις 4 Σεπτεμβρίου έγινε υπουργικό συμβούλιο με την συμμετοχή των υπουργών του ΕΑΜικού κινήματος και αποφασίσθηκε ομόφωνα η κυβέρνηση να απευθύνει μήνυμα προς τον ελληνικό λαό στο οποίο, μεταξύ άλλων λεγόταν: «Πολιτικόν πρόγραμμα της κυβερνήσεως αποτελεί το Εθνικόν Συμβόλαιον του Λιβάνου»[11]. Η πλάστιγγα, λοιπόν, από κάθε άποψη έχει γείρει προς την μεριά της Βρετανίας, γεγονός που η ΕΣΣΔ δεν μπορούσε να μην το λαμβάνει υπόψην της.

γ) Τον Σεπτέμβρη του 1944 ο Σοβιετικός στρατός βρισκόταν κοντά στα εληνοβουλγαρικά σύνορα και εξεταζόταν η περίπτωση να μπει σε ελληνικό έδαφος. Η Βρετανία θορυβείται και αποφασίζει να δράσει δυναμικά. Δίνονται οι σχετικές εντολές στον πρεσβευτή της στη Μόσχα και αυτός παραδίδει στις 22 Σεπτεμβρίου στον Βυσίνσκι μνημόνιο της βρετανικής κυβέρνησης προς τη σοβιετική. Στο μνημόνιο, μεταξύ άλλων, αναφέρεται[12]: «Δεδομένου ότι η Ελλάδα ήταν και είναι στη σφαίρα των βρετανικών στρατιωτικών επιχειρήσεων, η κυβέρνηση της Αυτού Μεγαλειότητας υποθέτει ότι η Σοβιετική Ένωση δεν σκοπεύει να στείλει δυνάμεις στην Ελλάδα. Αν όμως οι περιστάσεις, οποιαδήποτε στιγμή, το απαιτήσουν η κυβέρνηση της Αυτού Μεγαλειότητας το θεωρεί πολύ σημαντικό ότι τα σχέδια της Σοβιετικής κυβέρνησης θα πρέπει να συντονιστούν με τα δικά της». Το μήνυμα είναι καθαρό: Η Ελλάδα είναι δικιά μας υπόθεση γι' αυτό μην τολμήσετε και μπείτε μέσα.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες η ΕΣΣΔ- ευρισκόμενη προ τετελεσμένων γεγονότων και με καθοριστική την ευθύνη γι' αυτό του ΕΑΜικού κινήματος- δέχεται να μην στείλει στρατεύματα στην Ελλάδα και εγκρίνει την αποστολή των βρετανικών στρατευμάτων στον ελληνικό χώρο.

Υπάρχει όμως και μιαν άλλη πλευρά που καθόρισε αυτή τη στάση της ΕΣΣΔ. Για την σοβιετική κυβέρνηση- αν εξετάσουμε το θέμα με όρους στρατιωτικούς αλλά και με όρους της διεθνούς ταξικής πάλης- είχε μεγάλη σημασία η ταχύτητα με την οποία θα επέλαυνε στην Ευρώπη ο κόκκινος στρατός. Μην ξεχνάμε ότι το ποιος θα έφτανε πρώτος στο Βερολίνο αλλά και το τι εδάφη θα απελευθέρωνε στην πορεία δεν ήταν απλό πολεμικό ζήτημα αλλά και ταυτόχρονα ταξικό - πολιτικό. Επομένως μια είσοδος των σοβιετικών στρατευμάτων στην Ελλάδα σήμαινε αναμφισβήτητα καθυστέρηση και φυσικά, όπως αποδεικνύουν τα στοιχεία, εμπλοκή στην αντιχιτλερική συμμαχία με σοβαρές επιπτώσεις. Εξαναγκασμένη λοιπόν από τα πράγματα (τη συμφωνία ΗΠΑ- Βρετανίας και τα λάθη του ΕΑΜικού κινήματος) η Σοβιετική κυβέρνηση δεν μπορούσε να πράξει αλλιώς. Επίσης ήταν υποχρεωμένη τώρα να επιδιώξει την όσο το δυνατόν γρήγορη εμφάνιση των βρετανικών στρατευμάτων σε ελληνικό έδαφος. Και τούτο για τους εξής λόγους: Η είσοδος του κόκκινου στρατού στα Βαλκάνια ανάγκαζε τις γερμανικές δυνάμεις να εγκαταλείψουν την Ελλάδα για να μην αποκοπούν από τις υπόλοιπες δυνάμεις τους στις βαλκανικές χώρες και στην Ευρώπη, γεγονός που θα σήμαινε την μοιραία εξόντωσή τους. Μια αποχώρηση όμως των Γερμανών από το ελληνικό έδαφος σήμαινε προβλήματα για τον κόκκινο στρατό που θα έβρισκε αυτές τις δυνάμεις μπροστά του και συνεπώς σθεναρότερη αντίσταση στην επέλασή του προς την Ευρώπη. Έτσι εφόσον δεν μπορούσε να αποτραπεί η βρετανική επέμβαση στην Ελλάδα, ήταν προς το συμφέρον του κόκκινου στρατού αυτή να γίνει το συντομότερο ώστε να χτυπηθούν ουσιαστικά και αποφασιστικά οι γερμανικές δυνάμεις. Φυσικά η Βρετανία που αντιλαμβανόταν την ουσία των πραγμάτων πραγματοποίησε την απόβαση στη χώρα μας όταν οι Γερμανοί άρχισαν να αποχωρούν και δεν έκανε τίποτα για να τους χτυπήσει. Έφτασε μάλιστα στο σημείο να έρθει σε συμφωνία με τον Χίτλερ για την ανεμπόδιστη αποχώρηση των Γερμανικών δυνάμεων από το ελληνικό έδαφος[13]. Όμως γι' αυτό δεν μπορεί να ζητήσει κανείς ευθύνες από την η ΕΣΣΔ.

Στο επόμενο: Μοίρασαν τον κόσμο Στάλιν και Τσόρτσιλ; Η αλήθεια για την συνάντηση στη Μόσχα τον Οκτώβρη του ‘44

Κείμενα – Επιμέλεια: Γιώργος Πετρόπουλος

ΠΗΓΗ:ergatikosagwnas.gr

[1] Γ. Ανδρικόπουλου: "1944 Κρίσιμη Χρονιά- 300 ανέκδοτα έγγραφα από το προσωπικό αρχείο του Ουίνστον Τσόρτσιλ για την Ελλάδα", εκδόσεις ΔΙΟΓΕΝΗΣ, τόμος Α’ σελ. 124.

[2] Γ. Ανδρικόπουλου: στο ίδιο, τόμος Α', σελ. 143

[3] Πρόκειται για τον Αμερικανό πρεσβευτής στη Μόσχα

[4] Ουιν. Τσόρτσιλ: "2ος Παγκόσμιος Πόλεμος- Απομνημονεύματα", εκδόσεις: Ελληνική Μορφωτική Εστία,, μετάφραση Α. Σαμαράκη, τόμος ΣΤ, σελ. 173-174

[5] Φ. Οικονομίδη: "Οι Προστάτες", εκδόσεις ΟΡΦΕΑΣ, σελ. 95-96.

[6] Φ. Οικονομίδη, στο ίδιο, σελ. 130 και 174. Επίσης, Γ. Ανδρικόπουλου, στο ίδιο, τόμος Α' σελ. 177

[7] Φ. Οικονομίδη, στο ίδιο, σελ. 172-173

[8] Αλληλογραφία του Στάλιν με τους Τσόρτσιλ, Ρούσβελτ, Άτλυ, Τρούμαν, Εκδόσεις ΜΕΛΙΣΣΑ 1957-1958, σελ. 281 και 284

[9] Γ. Ανδρικόπουλου, στο ίδιο, τόμος Β' σελ. 48-49

[10] στο ίδιο, σελ. 68

[11] Φ. Οικονομίδη, στο ίδιο, σελ. 257 και «Λευκή Βίβλος ΕΑΜ», σελ 9

[12] Φ. Οικονομίδη, στο ίδιο, σελ. 252- 253

[13] Β. Μαθιόπουλου: «Η Ελληνική Αντίσταση 1941- 1944 και οι Σύμμαχοι», εκδόσεις Παπαζήση, σελ. 51- 52

Ο Εργατικός Αγώνας δημοσιεύει σήμερα το 10^ο μέρος της σειράς των ιστορικών δημοσιευμάτων στο Μεγάλο Δεκέμβρη με αφορμή την συμπλήρωση των 70 χρόνων από τότε. Στόχος μας είναι να δώσουμε όσο το δυνατό ολοκληρωμένα το ιστορικό γεγονός αλλά και να απαντήσουμε σε μια σειρά διαστρεβλώσεις της ιστορίας του εργατικού - λαϊκού και κομμουνιστικού κινήματος που δεν εμφανίστηκαν μόνο στο παρελθόν αλλά με διάφορους τρόπους επανέρχονται και σήμερα.

Οι βρετανο-σοβιετικές σχέσεις, το ΕΑΜικό κίνημα Αντίστασης και ο Δεκέμβρης (Α)

Όσα διαδραματίστηκαν στην Ελλάδα στα χρόνια της κατοχής και του Δεκέμβρη του ’44 επηρεάζονται έμμεσα ή άμεσα αλλά πάντως ουσιαστικά- και σε ορισμένες περιπτώσεις αποφασιστικά- από τη δράση και τις σχέσεις των μεγάλων δυνάμεων της εποχής. Χωρίς την εξέταση αυτού του διεθνούς πλαισίου μέσα στο οποίο εξελίσσεται το ελληνικό ζήτημα είναι αδύνατο να προσεγγίσουμε ολοκληρωμένα το ιστορικό γεγονός που μας απασχολεί. Απ’ όσα έχουμε πει άλλωστε αυτό φαίνεται καθώς τον Δεκέμβρη του ’44 είχαμε αγγλική στρατιωτική επέμβαση στις ελληνικές υποθέσεις, δηλαδή την επέμβαση μιας εκ των τριών μεγάλων δυνάμεων της αντιχιτλερικής συμμαχίας και μάλιστα της ισχυρότερης, τότε, σε ολόκληρο τον καπιταλιστικό κόσμο.

Από την αντιχιτλερική συμμαχία, δύο είναι οι δυνάμεις που μπορούν ή επηρεάζουν άμεσα τα ελληνικά πράγματα. Η μία είναι η Μεγάλη Βρετανία ως βασική ιμπεριαλιστική δύναμη της εποχής με ισχυρά συμφέροντα τόσο στη χώρα και στην ευρύτερη περιοχή, στο άρμα της οποίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένος και εξαρτημένος ο ελληνικός καπιταλισμός από ιδρύσεως του νεοελληνικού κράτους. Η άλλη είναι η Σοβιετική Ένωση, το προπύργιο της Σοσιαλιστικής Επανάστασης σε ολόκληρο τον κόσμο. Σ’ αυτήν προσβλέπει κι απ’ αυτή εμπνέεται το εργατικό κίνημα ολόκληρου του πλανήτη. Πόσο μάλλον το ΕΑΜικό κίνημα αντίστασης που συγκροτήθηκε από αριστερές δυνάμεις και είχε ως ραχοκοκαλιά και καθοδηγητικό του νου το ΚΚΕ. Ο ρόλος των ΗΠΑ εκείνη την εποχή ήταν έμμεσος και σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να είναι καθοριστικός για τις ελληνικές υποθέσεις.

Οι σχέσεις Μ. Βρετανίας - ΕΣΣΔ και η κυβέρνηση Τσουδερού.

Μέχρι τα τέλη του 1943 το ελληνικό ζήτημα δεν είχε απασχολήσει τις Σοβιετοβρετανικές σχέσεις. Όμως από τον Δεκέμβρη αυτού του χρόνου η κατάσταση άλλαξε ριζικά. Ο ΕΛΑΣ αναπτύσσεται ραγδαία και οι προσπάθειες των Άγγλων να τον διαλύσουν ή να τον περιορίσουν χρησιμοποιώντας συντηρητικές αντιστασιακές οργανώσεις (ΕΔΕΣ, Ψαρρός κ.ά.), αποτυγχάνουν. Έτσι, απ’ αφορμή τις ένοπλες συγκρούσεις ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και τον ΕΔΕΣ- και την αδυναμία του τελευταίου να επιτύχει τους σκοπούς του σε βάρος του ΕΑΜικού κινήματος- οι Εγγλέζοι χρησιμοποιούν την κυβέρνηση Τσουδερού από το Κάιρο, στην οποία αναθέτουν να παίξει το ρόλο του συμφιλιωτή. Στην πραγματικότητα βλέπουν ότι πέραν του στρατιωτικού τομέα κινδυνεύουν να χάσουν και την πολιτική πρωτοβουλία στα ελληνικά πράγματα και για το λόγο αυτό κάνουν ότι είναι δυνατό ώστε η κυβέρνηση του Καΐρου να αναγνωριστεί ως η πολιτική ηγεσία της κατεχόμενης Ελλάδας.

Είναι η εποχή που στην κατεχόμενη Ελλάδα, με πρωτοβουλία του ΕΑΜ γίνεται μια κολοσσιαία προσπάθεια να σχηματιστεί κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας για την καθοδήγηση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Συγκεκριμένα τον Δεκέμβρη του ’43 το ΕΑΜ προχώρησε- χωρίς να βρει ανταπόκριση- σε μια γενναία έκκληση για ενότητα καλώντας με απόφαση της ΚΕ του «όλα τα πολιτικά κόμματα, που ειλικρινά αγωνίζονται για τη λευτεριά και τις ελευθερίες του λαού να συνεννοηθούν πάνω στη βάση να σχηματιστεί εδώ στην Ελλάδα από τώρα Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, που θα αναλάβει και την ενιαία διεξαγωγή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και την ομαλή λύση του Πολιτειακού ζητήματος, σύμφωνα με τη λαϊκή θέληση»[1].

Ταυτόχρονα με την ενεργοποίηση, από μέρους της Μ. Βρετανίας της κυβέρνησης Τσουδερού, η ΕΣΣΔ δέχεται έντονες πιέσεις από την αγγλική διπλωματία να αναγνωρίσει την αστική κυβέρνηση Τσουδερού, που εδρεύει στο Κάιρο, ως τον μοναδικό πολιτικό- κυβερνητικό εκπρόσωπο της Ελλάδας. Η ΕΣΣΔ φυσικά δεν ενδίδει προβάλλοντας στην Βρετανία τη διπλωματική δικαιολογία πως δεν γνωρίζει πολλά πράγματα γύρω από τις ελληνικές υποθέσεις, πράγμα που σε μεγάλο βαθμό ήταν αληθινό αφού επαφή, τότε, με το ΚΚΕ και το ΕΑΜικό κίνημα δεν υπήρχε ούτε έμμεσα ούτε άμεσα.

Στις 21/12/1943 ο Τσουδερός, με προτροπή της Βρετανίας, απηύθυνε ραδιοφωνικό μήνυμα «Προς τον ελληνικό λαό» στο οποίο μεταξύ άλλων έλεγε[2]: «Καλούμεν πάντας τους αντάρτας εν ονόματι της πατρίδος εις συμφιλίωση. Καμμία διαφορά δεν πρέπει δεν πρέπει να σας χωρίζη. Αν χρειάζεται προς τούτο, να παραμερίσετε από το μέσον ωρισμένα ύποπτα άτομα, που αρέσκονται εις την λαίλαπα αυτήν, σαν τους λύκους που χαίρονται εις την ανεμοζάλην, διότι περιμένουν απ’ αυτήν προσωπικά οφέλη ή επιδιώκουν αθέμιτους σκοπούς, μη διστάσετε να θέσετε κατά μέρος τα ολίγα αυτά πρόσωπα». Στο ίδιο μήνυμα ο Τσουδερός αφήνει σαφέστατα να εννοηθεί ότι στην «συμφιλιωτική» του πρωτοβουλία έχει τη στήριξη των συμμάχων, δηλαδή της Αγγλίας των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, κάτι που φυσικά δεν ίσχυε για την τελευταία. «Εις την προσπάθειά μου αυτήν- έλεγε Τσουδερός[3]- γνωρίζω ότι έχω την επιδοκιμασίαν και την ενίσχυσιν των Συμμάχων μας, οι οποίοι ενδιαφέρονται ζωτικώς δια την Ελληνικήν ενότητα, που δύναται τόσον πολύ να βοηθήση τον κοινόν αγώνα, και οι οποίοι βλέπουν με ιδιαιτέραν συμπάθειαν προς εκείνους που θ’ αναλάβουν την πρωτοβουλίαν της συνδιαλλαγής».

Στις 31/12/1943 ο Τσουδερός απηύθυνε νέο ραδιοφωνικό μήνυμα, αυτή τη φορά «προς τους αντάρτες», αφήνοντας αιχμές κατά του ΕΑΜ ότι ήθελε, τάχα, να εξασφαλίσει «δια του μονοπωλίου του αγώνος το μονοπώλιον της εξουσίας» κ.ο.κ. Επίσης, διάβασε και μηνύματα υποστήριξης προς την κυβέρνησή του από τους υπουργούς εξωτερικών της Αγγλίας και των ΗΠΑ[4].

Την επομένη, 1/1/1944 η ΕΣΣΔ προχωρεί σε ξεχωριστή δήλωση για το ελληνικό ζήτημα, που μεταδίδεται από το ραδιοσταθμό της Μόσχας. Η δήλωση έλεγε[5]: «Δεδομένου ότι η Βρετανική κυβέρνηση θεωρεί ότι η συμφιλίωση ανάμεσα στις αντίπαλες αντάρτικες δυνάμεις στην Ελλάδα είναι δυνατή την παρούσα στιγμή, η Σοβιετική κυβέρνηση το θεωρεί σκόπιμο να υποστηρίξει την εγκαθίδρυση ενός ενωμένου μετώπου όλων των παρτιζάνικών οργανώσεων στην Ελλάδα με σκοπό το δυνάμωμα της πάλης ενάντια στους Γερμανούς εισβολείς». Από την δήλωση αυτή φαίνεται καθαρά πως η Σοβιετική Ένωση ακολουθεί δικιά της ξεχωριστή πολιτική στο ελληνικό ζήτημα και σ΄ ότι αφορά τη συμφιλίωση μεταξύ των ελληνικών ανταρτικών δυνάμεων αποσαφηνίζει πλήρως πως υποστηρίζει το κοινό τους μέτωπο κατά των Γερμανών, εφόσον ανταποκρίνεται στην αλήθεια η θέση της Βρετανίας ότι αυτό είναι δυνατόν. Μ' άλλα λόγια η ευθύνη για την πραγματοποίησή του εν λόγω μετώπου αφήνεται πλήρως στις ελληνικές ανταρτικές δυνάμεις και στην προκειμένη περίπτωση στο ΕΑΜ- ΕΛΑΣ που ήταν η μόνη δύναμη που θα μπορούσε να επηρεαστεί από μια σοβιετική έκκληση.

Οι Άγγλοι αντιλαμβάνονται την ουσία της σοβιετικής δήλωσης και βάζουν την κυβέρνηση Τσουδερού να την μεταδώσει λογοκριμένη. Έτσι εκείνο που μεταδίδεται από τη δήλωση είναι το εξής[6]: «Η Σοβιετική κυβέρνησις θεωρεί σκόπιμον όπως υποστηρίξη την ίδρυσιν ηνωμένου μετώπου οπαδών των εν Ελλάδι ομάδων ανταρτών προς ενίσχυσιν του αγώνος κατά των Γερμανών εισβολέων».

Οι σχέσεις Μ. Βρετανίας - ΕΣΣΔ και η Κυβέρνηση του Βουνού

Το ελληνικό ζήτημα συνεχίζει να αποτελεί σημείο τριβής στις Σοβιετοβρετανικές σχέσεις και το 1944, ιδιαίτερα δε μετά την συγκρότηση της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) και την εκδήλωση του κινήματος της Μέσης Ανατολής. Ας δούμε όμως το ζήτημα αναλυτικότερα.

Με την συγκρότησή της, η ΠΕΕΑ απευθύνει μήνυμα στην Γιουγκοσλάβικη ΠΕΕΑ ζητώντας μεταξύ άλλων συντονισμό των προσπαθειών στον κοινό αγώνα. Ο Τίτο απαντά με τηλεγράφημα που φέρει ημερομηνία 30/3/1944, στο οποίο λέει[7]: «Εξ ονόματος της Γιουγκοσλάβικης Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης δηλώνω ότι δέχομαι με ευχαρίστηση κάθε συνεργασία με σας σ' αυτό τον μεγάλο πόλεμο απελευθέρωσης των λαών της Γιουγκοσλαβίας και της Ελλάδας. Υπολογίζετε στην πλήρη μας υποστήριξη που μπορούμε να σας δώσουμε αυτή τη στιγμή. Τα βάσανα των λαών μας και οι σκοποί του αγώνα μας είναι ίδια.

Ας ευχηθούμε ότι η αδελφοσύνη στα όπλα θα φέρει την ευτυχία στους λαούς των χωρών μας που υφίστανται τα ίδια δεινά.». Τον Ιούνη του 1944 στέλνεται μόνιμος αντιπρόσωπος της ΠΕΕΑ στην Γιουγκοσλάβικη ΠΕΕΑ ο Α. Τζήμας- Σαμαρινιώτης.

Υποστήριξη στην ΠΕΕΑ εκφράζει ανοικτά και η ΕΣΣΔ ενώ μέσω του ραδιοσταθμού της Μόσχας εκθειάζεται η συμφωνία με τη Γιουγκοσλαβική ΠΕΕΑ, δηλαδή η ανταλλαγή των παραπάνω τηλεγραφημάτων. Στο πρώτο φύλλο του «Ριζοσπάστη- Έκδοση Αθήνας» της κατοχής, γράφονται τα εξής σημαντικά στοιχεία[8]: «Με λόγια συγκίνησης και θαυμασμού η Μόσχα στην εκπομπή της 7/5 περιέγραψε τα δεινά του ελληνικού λαού κάτω απ’ την κατοχή. Τις ληστείες, την πείνα, τις ομαδικές εκτελέσεις και φυλακίσεις. ‘‘Κι όμως, είπε, ο ελληνικός λαός δεν λυγίζει, δεν γίνεται δούλος των φασιστών. Ο σκληρός του αγώνας είναι υπέροχος σε ηρωισμό και αυτοθυσία. Εργάτες, υπάλληλοι, βιοπαλαιστές απεργούν παρά την τρομοκρατία και τους τουφεκισμούς. Όλο και πιο πλατειά στρώματα του ελληνικού λαού μπαίνουν στον αγώνα. Τα σαμποτάζ των ανταρτών πολλαπλασιάζονται… Μετά την ίδρυση της ΠΕΕΑ και την ανταλλαγή αντιπροσώπων με την Γιουγκοσλαβική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης του Τίτο ο αγώνας των ελλήνων πατριωτών θα δυναμώσει. Οι Έλληνες πατριώτες πιστοί στις παραδόσεις τους και εμπνευσμένοι απ’ τις νίκες του Κόκκινου Στρατού συμβάλλουν σήμερα με όλες τις δυνάμεις τους για τη λευτεριά, την τιμή, την ανεξαρτησία της πατρίδας τους».

Αλλά και ένα μήνα μετά την υπογραφή της συμφωνίας του Λιβάνου η ΕΣΣΔ συνεχίζει να στηρίζει την ΠΕΕΑ. Στο Ριζοσπάστη, 21 Ιούνη 1944, αναφέρεται ότι ο Ραδιοφωνικός Σταθμός της Μόσχας στην εκπομπή του στις 16 του ιδίου μήνα, στις 9 το βράδυ, μεταξύ άλλων, μετέδωσε και τα εξής[9]: «Επιβάλλεται σ’ όλους τους έλληνες η ενότητα και η συσπείρωση γύρω απ’ την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης που θα συντελέσει στο δυνάμωμα του αγώνα και της αντίστασης του ελληνικού λαού ενάντια στον εισβολέα και θα οδηγήσει στη νίκη». Επίσης στις 5 Ιούλη του 1944 ο «Ριζοσπάστης- Έκδοση Αθήνας» γράφει ότι το πρακτορείο ΤΑΣ μετέδωσε πως «Η ΠΕΕΑ δείχνει τον δρόμο της ενότητας στην πάλη»[10].

Τον Μάρτη του 1944 που συγκροτείται η ΠΕΕΑ ο Σοβιετικός στρατός βρίσκεται κοντά στα ρουμάνικα σύνορα, δηλαδή ουσιαστικά βάζει πόδι στα Βαλκάνια (μπήκε στη Ρουμανία στις 27 Μάρτη). Αυτό το γεγονός ανησυχεί έντονα την Μ. Βρετανία που νιώθει το έδαφος να χάνεται κάτω από τα πόδια της και ν' απειλούνται τα μελλοντικά της σχέδια στα Βαλκάνια, αφού έχει μπροστά στα εξής νέα δεδομένα: α) Ο Σοβιετικός στρατός βρίσκεται στη Βαλκανική, β) Στα ελληνικά βουνά έχει συγκροτηθεί η ΠΕΕΑ, γ) Διαπιστώνεται κινητικότητα και συνεργασία μεταξύ της ΠΕΕΑ και της αντίστοιχης γιουγκοσλαβικής κυβέρνησης των βουνών.

Όξυνση των βρετανοσοβιετικών σχέσεων: Το κίνημα της Μέσης Ανατολής

Στο άσχημο αυτό σκηνικό για τα βρετανικά συμφέροντα προστίθεται κι ένα ακόμη αρνητικό γεγονός. Στις 31/3/1944 εκδηλώνεται το κίνημα της Μέσης Ανατολής. Έτσι τώρα οι Άγγλοι κατανοούν ότι δεν μπορούν να ελπίζουν στην χρησιμοποίηση αυτών των στρατιωτικών δυνάμεων μελλοντικά στην Ελλάδα εναντίον του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Αποφασίζουν, λοιπόν, να παρέμβουν άμεσα και αποτελεσματικά στις εξελίξεις. Έτσι: προχωρούν στην κατάπνιξη του κινήματος της Μ. Ανατολής. Επίσης ξηλώνουν τον Τσουδερό, αναθέτουν προσωρινά την Πρωθυπουργία στο Βενιζέλο και βάζουν σε εφαρμογή σχέδιο για τη μεταφορά του Γ. Παπανδρέου, από την κατεχόμενη Ελλάδα, στο Κάιρο, με σκοπό να τον χρήσουν Πρωθυπουργό.

Η Σοβιετική Ένωση με την διπλωματική αποστολή που έχει στο Κάιρο εκφράζει προς την πλευρά της Αγγλίας την υποστήριξή της στο ΕΑΜ και στο κίνημα της Μ. Ανατολής και αντιδρά έντονα στην καταστολή του από τα βρετανικά στρατεύματα. Σε αναφορά του προς το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών στις 6 Απριλίου του 1944, ο βρετανός πρεσβευτής στην Ελληνική κυβέρνηση του Καΐρου Ρέτζιναλντ Λήπερ, μεταξύ άλλων αναφέρει: «Εις συζήτησιν με μέλος του επιτελείου μου την 4^η Απριλίου ο Σοβιετικός Σύμβουλος ωμίλησεν υπέρ του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ… Ο Σοβιετικός Σύμβουλος εφαίνετο να πιστεύη ότι η Πολιτική Επιτροπή ήτο τουλάχιστον της αυτής σημασίας με την Κυβέρνηση του Καΐρου».

Σε νέα αναφορά του στις 1/4/1944 ο Λήπερ αναφέρει ότι τον επισκέφθηκε το προηγούμενο βράδυ ο σοβιετικός πρεσβευτής στο Κάιρο Νικολάι Νόβικωφ ζητώντας εξηγήσεις για τις συλλήψεις στρατιωτικών και πολιτών της αριστεράς που οι βρετανοί πραγματοποιούσαν στο πλαίσιο της καταστολής του Κινήματος της Μέσης Ανατολής. Σε τρίτη αναφορά του στις 16/4, ο Λήπερ ενημερώνει το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών για διαμαρτυρία του Νόβικωφ στον Έλληνα πρωθυπουργό Σ. Βενιζέλο αναφορικά με την επιχείρηση καταστολής του κινήματος της Μέσης Ανατολής[11].

Ανοικτή υποστήριξη στο ΕΑΜικό κίνημα η Σοβιετική Ένωση εκφράζει και προς τη μεριά των Ηνωμένων Πολιτειών. Στις 11 Απριλίου του 1944 ο Αμερικανός πρεσβευτής στο Κάιρο Λίνκολ Μακ Βέη σε αναφορά του στο Στέητ Ντιπάρτμεντ γράφει[12]: «Σε συνομιλία που είχα σήμερα το απόγευμα με το Ρώσο πρεσβευτή… μου είπε ότι, μέχρι τώρα δεν συμμερίζεται τις Βρετανικές ενέργειες σ’ αυτή την υπόθεση. Διατύπωσε την άποψη ότι οι Έλληνες ζητούν απλώς μια αλλαγή στην κυβέρνησή τους και ότι κάτω από αυτές τις συνθήκες και ότι κάτω από αυτές τις συνθήκες το να τους απειλούν με τανκς και να τους στερούν την τροφή είναι άδικο». Για την καταστολή του Κινήματος της Μέσης Ανατολής εντονότατη υπήρξε και η αντίδραση του Σοβιετικού Τύπου που αναδημοσιεύει τηλεγραφήματα του Πρακτορείου ΤΑΣ από το Κάιρο και χαρακτηρίζει την κυβέρνηση Τσουδερού «αντιδραστική»[13].

Η σοβιετική στάση εξοργίζει τους Άγγλους και ο Τσόρτσιλ αποφασίζει ο ίδιος να απευθύνει- στις 16/4/1944- απειλητικό τηλεγράφημα προς τον Μολότοφ στο οποίο, μεταξύ άλλων, αναφέρει[14]: «....8.Ελπίζω ότι το πρακτορείο ΤΑΣ δεν θα κάνει την προσπάθειά μας ακόμη πιο δύσκολη απ' όσο είναι. Δεν είναι καιρός για ιδεολογικό πόλεμο. Είμαι αποφασισμένος να καταστείλω την ανταρσία και την ανάμειξη στην πολιτική των ελληνικών δυνάμεων που βρίσκονται στην Αίγυπτο και τελούν υπό την διοίκησή μας, όντας εξοπλισμένες από μας. Τις πολιορκήσαμε και τις αποκλείσαμε με υπέρτερες δυνάμεις και περιμένουμε με μεγάλη υπομονή να αλλάξει η στάση τους. Δεν υπάρχει θέμα πολιτικών συμφωνιών με τους στασιαστές. Είμαι βέβαιος ότι δεν θα επιτρέπατε να συμβούν τέτοια πράγματα στο σοβιετικό στρατό ή μεταξύ των οποιονδήποτε δυνάμεων που θα ελέγχατε. Έτσι ελπίζω ότι θα είναι δυνατόν να υποδειχτεί στο ΤΑΣ να σταματήσει την προπαγάνδα που κάνει, το μόνο αποτέλεσμα της οποίας θα είναι πιθανώς αιματοχυσία την οποία ελπίζω να αποφύγω, ιδιαίτερα τώρα που βελτιώνονται τα πράγματα. Στον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών έστειλα ένα μήνυμα (χωρίς την παράγραφο 8)[15] για να του εξηγήσω τι έχει συμβεί.

9. Παρά τις πολιτικές πεποιθήσεις μου, τις οποίες γνωρίζετε, δεν επιτρέπω σε κανένα εμπόδιο να φράξει το δρόμο της βρετανικής πολιτικής για την επίτευξη του υπέρτατου σκοπού που είναι η ήττα των χιτλερικών από τη γη που καταδυναστεύουν....».

Τι φαίνεται απ' αυτό το τηλεγράφημα του Τσόρτσιλ στον Μολότοφ; α) Εκφράζεται με τον πλέον αποφασιστικό τρόπο η απόφαση της Μ. Βρετανίας να πνίξει στο αίμα κάθε κίνηση που θα έρχεται σε αντίθεση με τα μακροπρόθεσμα πολιτικά της συμφέροντα στην Ελλάδα. Και το κίνημα στη μέση Ανατολή ερχόταν σε αντίθεση μ' αυτά τα συμφέροντα. β) Απειλεί πως αν συνεχίσει η Σοβιετική Ένωση να επικρίνει τη χώρα του για την καταστολή του κινήματος και να το υποστηρίζει, αυτό θα θεωρηθεί αφορμή για αιματοχυσία. Μ' άλλα λόγια εκβιάζει με την ζωή των κινηματιών. Αυτό γίνεται εύκολα αντιληπτό διότι δεν μπορεί να γίνει πιστευτό ότι η Βρετανία δεν ήταν σε θέση να ελέγξει, παρά μόνο με αιματοχυσία, την κατάσταση στον ελληνικό στρατό της Αιγύπτου επειδή αυτός θα είχε την ηθική ανάταση που του έδινε η υποστήριξη της ΕΣΣΔ. γ) Μπλέκει το κίνημα της Μέσης Ανατολής με τον υπέρτατο- όπως λέει- σκοπό, την ήττα των χιτλερικών. Αυτό το μπλέξιμο λογικά δεν στέκει. Οι κινηματίες δεν ζήτησαν τίποτε άλλο παρά τον σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας με τους όρους που έθετε η ΠΕΕΑ. Ακόμη ο ελληνικός στρατός της Μ. Ανατολής ήταν μέρος των συμμαχικών δυνάμεων και ανά πάσα στιγμή- και μετά την εξέγερση- μπορούσε να σταλεί οπουδήποτε να πολεμήσει τον εχθρό για την εκπλήρωση του υπέρτατου σκοπού. Επομένως αυτό το μπλέξιμο που κάνει ο Τσόρτσιλ κάπου αλλού αποσκοπεί. Είναι ο διπλωματικός τρόπος εκτόξευσης απειλής κατά της Σοβιετικής Ένωσης, στην ηγεσία της οποίας άλλωστε απευθύνει το τηλεγράφημά του. Τι λέει ο Τσόρτσιλ; Λέει πως δεν θα δεχτεί κανένα εμπόδιο που θα φράξει το δρόμο της Βρετανικής πολιτικής για την επίτευξη του υπέρτατου σκοπού. Το εμπόδιο φυσικά δεν είναι κυρίως οι κινηματίες αλλά η στάση της ΕΣΣΔ. Συνεπώς οι γενικότερες απειλές του είναι απειλές κατά της Σοβιετικής Ένωσης

Η ηγεσία της ΕΣΣΔ αντιλαμβάνεται το μήνυμα. Στις 22/4/1944 ο Μολότοφ απαντά με τηλεγράφημα στον Τσόρτσιλ όπου μεταξύ άλλων λέει: «Καθ' όσον αφορά τα τηλεγραφήματα του ΤΑΣ, το Πρακτορείο Ειδήσεων δημοσιεύει μόνο τις πληροφορίες που παίρνει από τις αξιόπιστες πηγές του. Και αυτό βεβαίως έχουν το δικαίωμα να το κάνουν και το ΤΑΣ και οι εφημερίδες μας. Οπωσδήποτε, δεν είναι δυνατόν να συμφωνήσουμε ότι το ΤΑΣ θα μπορούσε να έχει οποιαδήποτε ευθύνη για την πιθανή αιματοχυσία για την οποία μου γράφετε. Σχετικά με την επιθυμία σας να δίνεται μεγαλύτερη προσοχή στο τι δημοσιεύει το ΤΑΣ, το Πρακτορείο Ειδήσεων πήρε οδηγίες να ασκεί ακόμη πιο αυστηρό έλεγχο της αλήθειας των πληροφοριών προς τον τύπο... Σας διαβεβαιώνω, έχοντας υπόψη τη γνώμη ηγετικών προσωπικοτήτων της Σοβιετικής Ενώσεως ότι, παρά τις γνωστές διαφορές πολιτικών γνωμών μεταξύ των κυβερνητικών κύκλων των δύο χωρών μας, μπορούμε, στην πραγματικότητα, να συμφωνήσουμε πάνω στα θεμελιώδη ζητήματα που αντιμετωπίζουμε, θυμούμενοι ότι είμαστε σύμμαχοι στο κύριο και θεμελιώδες ζήτημα της ήττας της χιτλερικής Γερμανίας και της απελευθερώσεως των εδαφών που καταλήφθηκαν από τους χιτλερικούς και επίσης, ότι έχουμε σταθερά αποφασίσει να ρυθμίσουμε τη συνεργασία μας κατά τη μεταπολεμική περίοδο»[16]. Επίσης στο τηλεγράφημα αυτό ο Μολότοφ, σε άλλο σημείο, επικαλείται περιορισμένη πληροφόρηση της ΕΣΣΔ γύρω από τις ελληνικές υποθέσεις και ζητά από τον Τσόρτσιλ αν είναι δυνατό η Βρετανία να ενημερώνει τη χώρα του. Μ' αυτό τον τρόπο η σοβιετική εξωτερική πολιτική επιδιώκει να αποκτήσει λόγο στα ελληνικά πράγματα, να της αναγνωριστεί δηλαδή από την Βρετανία ότι πρέπει να έχει λόγο.

Στο επόμενο: Οι βρετανοσοβιετικές σχέσεις, το ΕΑΜικό κίνημα Αντίστασης και ο Δεκέμβρης (Β)

Κείμενα – Επιμέλεια: Γιώργος Πετρόπουλος

ΠΗΓΗ: ergatikosagwnas.gr

[1] «Κείμενα της Εθνικής Αντίστασης», εκδόσεις Σ.Ε., τόμος Α’, σελ. 56- 57 και Θ. Χατζή: «Η Νικηφόρα Επανάσταση που χάθηκε», εκδόσεις Δωρικός, τόμος Γ’, σελ.28

[2] Ε. Ι. Τσουδερού: «Ελληνικές Ανωμαλίες στη Μέση Ανατολή», Εκδόσεις ΑΕΤΟΣ Α.Ε., Αθήνα 1945, σελ. 53. Στο Αρχείο του Τσουδερού το μήνυμα δημοσιεύεται ολόκληρο με ορισμένες φραστικές διαφορές εν συγκρίσει με τα αποσπάσματα που δημοσιεύονται στο βιβλίο του «Ελληνικές Ανωμαλίες…». Βλέπε: Εμμανουήλ Τσουδερού: «Ιστορικό Αρχείο 1941- 1944», εκδόσεις ΦΥΤΡΑΚΗ, τόμος Γ1, σελ. 752- 754

[3] Εμμανουήλ Τσουδερού: «Ιστορικό Αρχείο 1941- 1944», εκδόσεις ΦΥΤΡΑΚΗ, τόμος Γ1, σελ. 754

[4] Ε. Ι. Τσουδερού: «Ελληνικές Ανωμαλίες στη Μέση Ανατολή», Εκδόσεις ΑΕΤΟΣ Α.Ε., Αθήνα 1945, σελ. 53- 55 και Εμμανουήλ Τσουδερού: «Ιστορικό Αρχείο 1941- 1944», εκδόσεις ΦΥΤΡΑΚΗ, τόμος Γ1, σελ. 758- 759 και 761

[5] Φοίβου Οικονομίδη: «Οι Προστάτες», εκδόσεις ΟΡΦΕΑΣ, σελ. 48

[6] Φ. Οικονομίδη, στο ίδιο, σελ. 49 , Ε. Ι. Τσουδερού: «Ελληνικές Ανωμαλίες στη Μέση Ανατολή», Εκδόσεις ΑΕΤΟΣ Α.Ε., Αθήνα 1945, σελ. 55, Εμμανουήλ Τσουδερού: «Ιστορικό Αρχείο 1941- 1944», εκδόσεις ΦΥΤΡΑΚΗ, τόμος Γ1, σελ. 762.

[7] Α. Παπαπαναγιώτου: "Το ΚΚΕ στον πόλεμο και την Αντίσταση", Εκδόσεις Καζάντζα, 1974, σελ. 83.

[8] «Ριζοσπάστης- Έκδοση Αθήνας» 14/5/1944, σελ. 2

[9]«Ριζοσπάστης περίοδος 1941- 1945- Κατοχή- Δεκεμβριανά», Εκδόσεις Ριζοσπάστης- Σύγχρονη Εποχή, σελ. 179.

[10] «Ριζοσπάστης περίοδος 1941- 1945- Κατοχή- Δεκεμβριανά», Εκδόσεις Ριζοσπάστης- Σύγχρονη Εποχή, σελ. 207

[11] «Μυστικά αρχεία Φόρεϊν Όφις- Φάκελος Ελλάς», εκδόσεις Νέα Σύνορα, Αθήνα 1972, σελ. 319- 322.

[12] Φ. Οικονομίδη, στο ίδιο, σελ. από 68

[13] Β. Παπαδάκη: Διπλωματική Ιστορία του Ελληνικού Πολέμου 1940- 1945, Αθήναι 1957, σελ. 339- 341 και Εμμανουήλ Τσουδερού: «Ιστορικό Αρχείο 1941- 1944», εκδόσεις ΦΥΤΡΑΚΗ, τόμος Γ2, σελ. 1167- 1170

[14] Γ. Ανδρικόπουλου: "1944 Κρίσιμη Χρονιά- 300 ανέκδοτα έγγραφα από το προσωπικό αρχείο του Ουίνστον Τσόρτσιλ για την Ελλάδα", εκδόσεις ΔΙΟΓΕΝΗΣ, τόμος Α', σελ. 86-87)

[15] Εννοεί χωρίς αυτή την παράγραφο που αφορά το ΤΑΣ

[16] Γ. Ανδρικόπουλου, στο ίδιο, τόμος Α' σελ. 102.

Ο Εργατικός Αγώνας δημοσιεύει σήμερα το 9^ο μέρος της σειράς των ιστορικών δημοσιευμάτων στο Μεγάλο Δεκέμβρη με αφορμή την συμπλήρωση των 70 χρόνων από τότε. Στόχος μας είναι να δώσουμε όσο το δυνατό ολοκληρωμένα το ιστορικό γεγονός αλλά και να απαντήσουμε σε μια σειρά διαστρεβλώσεις της ιστορίας του εργατικού - λαϊκού και κομμουνιστικού κινήματος που δεν εμφανίστηκαν μόνο στο παρελθόν αλλά με διάφορους τρόπους επανέρχονται και σήμερα.

Το ημερολόγιο ενός Βρετανού στρατιώτη

«Τις τελευταίες ημέρες βλέπω παράξενες κινήσεις-σημάδια και είμαι σίγουρος ότι η Ιστορία γράφεται -με αίμα- στην Ελλάδα. Είναι μια άθλια κατάσταση».

Τα παραπάνω λόγια γράφτηκαν την 4^η Δεκεμβρίου 1944. Συγγραφέας τους ο Κόλιν Ράιτ, ένας στρατιωτικός που βρέθηκε στην Αθήνα ως μέλος της βρετανικής στρατιωτικής αποστολής και έζησε τα γεγονότα από κοντά. Η μαρτυρία του έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί οι απόψεις του -που καταγράφονται στις επιστολές προς την οικογένειά του- δείχνουν την απόγνωση ενός ιδεαλιστή που νόμιζε πως η παρουσία των Βρετανών στην Ελλάδα αποσκοπούσε στη συντριβή του γερμανικού φασισμού κι ανακαλύπτει πως «δεν ενδιαφερόμαστε τόσο για την ήττα του φασισμού, όσο για να εμποδίσουμε -όπου είναι δυνατόν- οποιοδήποτε κίνημα στρέφεται προς τα αριστερά ή προς τον κομμουνισμό».

Όλες αυτές οι συγκλονιστικές αναφορές αποτυπώνονται στα γράμματα του Ράιτ προς την οικογένειά του και καλύπτουν την περίοδο από τις 6 Οκτωβρίου 1944 μέχρι τις 2 Ιουνίου 1945. Λίγο μετά, το 1946, ο Ράιτ δημοσίευσε την αλληλογραφία του σε ένα βιβλίο με τον αγγλικό τίτλο «British soldier in Greece» το οποίο «χάθηκε» στα ράφια των βρετανικών βιβλιοπωλείων ίσως επειδή παρουσίαζε μια διαφορετική οπτική από την επίσημη εκδοχή των γεγονότων. Το βιβλίο αυτό δεν προσθέτει ιστορικά στοιχεία στα όσα ήδη γνωρίζουμε για τα γεγονότα του Δεκέμβρη. Ούτε μπορεί να χαρακτηριστεί «αντικειμενικό» με την έννοια πως ο συγγραφέας του έχει σαφή θέση για τα όσα βίωσε. Πιστεύουμε, όμως, πως είναι μια ιστορική πηγή που διαλύει αρκετούς μύθους και στερεότυπα.  

Με αφορμή τη συμπλήρωση 70 χρόνων από τα γεγονότα που από πολλούς θεωρούνται το πρελούδιο του ελληνικού δράματος, ο Εργατικός Αγώνας παρουσιάζει σήμερα σε δική του μετάφραση αποσπάσματα από αυτό το βιβλίο. Είναι μια προδημοσίευση της ελληνικής μετάφρασης που σύντομα θα κυκλοφορήσει.

27 Οκτωβρίου 1944
Έφτασα εδώ με την πρώτη παρτίδα των βρετανικών στρατευμάτων. Για πρώτη φορά οι Έλληνες είναι σε θέση να εκφράσουν τις απόψεις τους, μετά από σχεδόν τέσσερα χρόνια γερμανικής κατοχής (…)

6 Νοεμβρίου 1944
(…) οι Γερμανοί υποχωρώντας σε όλα τα μέτωπα αφήνουν στο δρόμο τους, το θάνατο, την πείνα, την καταστροφή, τους άνεργους. Μια ιδανική ατμόσφαιρα για τον κομμουνισμό. Ήταν ο Gedye[1] αυτός που έγραψε ότι «το τελευταίο στάδιο, πριν τον κομμουνισμό είναι ο φασισμός»; Αυτό είναι πολύ αληθινό (…)

19 Νοεμβρίου 1944
(…) Σήμερα είναι η 26η επέτειος από την ίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος στην Ελλάδα. Αυτή τη στιγμή μια τεράστια πομπή απλώνεται στους δρόμους. Αυτές τις πομπές πρέπει να δεις για να τις πιστέψεις. Είναι απόλυτα οργανωμένες και κάθε τμήμα τους φαίνεται να καθοδηγείται από έναν ηγέτη που κρατά ένα μεγάφωνο και οργανώνει τα συνθήματα που φωνάζονται και τα πολιτικά τραγούδια που τραγουδιούνται. Εμφανίζονται ζωγραφισμένα πανό που απεικονίζουν σκηνές από την ελληνική ζωή. Μια τεράστια φιγούρα σε χρυσό χρώμα αναπαριστά το σφυρί και το δρεπάνι.

(…) Όταν φτάσαμε, υπήρχε άφθονο κόκκινο χρώμα στην πόλη αλλά θα πρέπει να το δείτε για να το πιστέψετε. Φαντάζομαι ότι κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να συμβεί στην πατρίδα και δεν θα ήθελα να το δω.

(…) Ένα ακόμα ενδιαφέρον σημείο στην πλατεία ήταν ένα μεγάλο μνημείο που ανεγέρθηκε για την περίπτωση -αυτό ήταν λευκού χρώματος- το σφυροδρέπανο σε χρυσό και πάνω του χαραγμένα τα ονόματα των αμέτρητων ανταρτών που εκτελέστηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ακίνητοι μπροστά από το μνημείο -που ήταν καλυμμένο από στεφάνια και λουλούδια- ήταν δύο αντάρτες με κόκκινα μαντήλια στο λαιμό τους. Μέσα από την πλατεία πέρασε η πομπή η οποία φαινόταν ατελείωτη- μια απέραντη θάλασσα όπου κυμάτιζανκόκκινες σημαίες και πανό. Οι περισσότεροι άνδρες φορούσαν κόκκινα μπερέ ή κασκόλ, οι γυναίκες κάλυπταν μ’ αυτά τα μαλλιά τους.

Η παρακολούθηση αυτών των σκηνών ήταν ιδιαίτερα συγκλονιστική. Άκουσα κάποιους δικούς μας να χλευάζουν. Όμως, αυτά που βλέπαμε δεν ήταν άξια χλευασμού. Ένιωσα ότι ήταν η καρδιά της Ελλάδας που εκφραζόταν έτσι. Υπήρχαν χιλιάδες άνθρωποι παρά πολύ ενθουσιώδεις, όλων των ηλικιών -αν και υπερείχε η νεολαία- και νομίζω όλων των κοινωνικών τάξεων.

Η Ελλάδα έχει βιώσει ένα είδος δημοκρατίας. Έχει δοκιμάσει μια δικτατορία για σχεδόν 10 χρόνια, έχει υποστεί εισβολή, κατάκτηση (ακόμη δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε τις συνέπειες της) και λιμοκτονία. Και απορεί κανείς γιατί οι πολιτικές τους συμπάθειες στράφηκαν ευρύτατα προς τον κομμουνισμό; Δε νομίζω. (…)

22 Νοεμβρίου 1944
Μετά το τελευταίο μου γράμμα υπήρξε κι άλλη διαδήλωση. Τη Δευτέρα, μια μέρα μετά τον εορτασμό της ίδρυσης του Κομμουνιστικού Κόμματος στην Ελλάδα (…) οι βασιλόφρονες, που είναι εξίσου υπερήφανοι (φανατικοί) με τους αντιπάλους τους, βρήκαν την ευκαιρία να κάνουν διαδήλωση. (…) Η δραστηριότητά τους περιορίστηκε στους δρόμους στους οποίους βάδιζαν τα στρατεύματα. Ωστόσο, λίγη ώρα πριν να περάσει η πομπή, το ΕΑΜ οργάνωσε μία συγκέντρωση κατά μήκος της διαδρομής. (…) Φοβήθηκα πως θα γινόταν μάχη σώμα με σώμα, αλλά ευτυχώς το EAM βρήκε τη δυνατότητα να περάσει ανενόχλητο από μέσα. Νομίζω ότι όλοι βγάλαμε μια ανάσα ανακούφισης. Πραγματικά, αρκεί μόνο μια σπίθα (…)

27 Νοεμβρίου 1944
Οι συνθήκες είναι καλές εδώ και οι άνθρωποι παραμένουν θαυμάσια φιλικοί και φιλόξενοι, αλλά αυτό δεν είναι αρκετό. Πιθανότατα θα νομίζετε ότι είμαι τρελός που τολμά να βλέπει καλές συνθήκες σε μια περιοχή που ο πόλεμος έχει πλήξει πολύ έντονα. Θέλω να αναλάβω πρακτικά πιο ενεργό ρόλο.

2 Δεκεμβρίου 1944
(…) Θα έχετε παρατηρήσει στις εφημερίδες ότι τα πράγματα στην Ελλάδα, δυστυχώς, δεν πηγαίνουν πολύ καλά. Έχω μεγάλο ενδιαφέρον για τις εξελίξεις και θα ήθελα να μου στείλετε αποκόμματα εφημερίδων που ασχολούνται με την Ελλάδα και τα εσωτερικά της προβλήματα. (…)

4 Δεκεμβρίου 1944
(…) Πριν λίγο καιρό, μας καλωσόρισαν ως απελευθερωτές και γίναμε δέκτες πολύμορφων εκδηλώσεων χαράς από έναν πληθυσμό που δεν είχε νιώσει μόνο τη μπότα των Γερμανών, αλλά και πριν απ’ αυτούς είχε δοκιμάσει μια πολύ καλή γεύση του φασισμού και της δικτατορίας.

Έχετε ήδη ακούσει τι υπέφεραν οι Έλληνες, εγώ δεν θα τα επαναλάβω. Λόγω κάποιων πολιτικών γεγονότων, πραγματοποιήθηκε μια διαδήλωση σε ένδειξη διαμαρτυρίας από το ΕΑΜ (τη συμμαχία των οργανώσεων της Αριστεράς στην Ελλάδα).
Ένας Θεός ξέρει για ποιο λόγο η αστυνομία άνοιξε πυρ εναντίον των διαδηλωτών, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 24 άνθρωποι και να τραυματιστούν 148.

Το άμεσο αποτέλεσμα είναι αυτό που εύλογα θα περίμενε κανείς από ένα πατριωτικό, οργανωμένο, καλά εξοπλισμένο κόμμα. Η κηδεία των νεκρών πραγματοποιήθηκε χθες και η διεξαγωγή της απαιτεί περιγραφή. Χιλιάδες και χιλιάδες άνθρωποι ακολούθησαν τη νεκρική πομπή. Κηρύχθηκε γενική απεργία και έχει επιβληθεί στρατιωτικός νόμος. Από χθες μέχρι αυτή τη στιγμή η κατάσταση έχει εκτραχυνθεί. Η Αθήνα ούτως ή άλλως είναι στα πρόθυρα του εμφυλίου πολέμου μεταξύ του ΕΑΜ και -ας πούμε- της κυβέρνησης. Δεν είναι κρίμα; Ένας Θεός ξέρει ποιο θα είναι το αποτέλεσμα όλων όσων πρόκειται να συμβούν.

Εκτός από την ύπαρξη της εξουσίας, όσο μας αφορά, εμείς δεν έχουμε πάρει μέρος επειδή είναι (έτσι μου φαίνεται εμένα), μια μάχη για την εξουσία από τις πολιτικές φατρίες Ελπίζω ότι εμείς δεν θα πάρουμε μέρος Τις τελευταίες ημέρες βλέπω παράξενες κινήσεις-σημάδια και είμαι σίγουρος ότι η Ιστορία γράφεται -με αίμα- στην Ελλάδα. Είναι μια άθλια κατάσταση. (…)

8 Δεκεμβρίου 1944
(…) Αναρωτιέμαι αν σας λένε τα ακριβή γεγονότα ή αν οι ερωτήσεις που θα τεθούν θα απαντηθούν με ειλικρίνεια. Φοβάμαι πως όχι.
Πρώτα απ' όλα, ντρέπομαι, ντρέπομαι τρομερά για το ρόλο που η Βρετανία παίζει εδώ. Μετά την αρχική ενέργεια της αστυνομίας που άνοιξε πυρ σε μια ειρηνική διαδήλωση, στην πόλη αντηχούν κρότοι πυροβολισμών από τουφέκια, πολυβόλα και τανκς που βάλλουν σε όλες τις συνοικίες. Την πρώτη μέρα περίπου ήταν μια αρκετά σοβαρή υπόθεση μεταξύ της αστυνομίας και του ΕΑΜ. Στη συνέχεια, μετά τις διαταγές από το Λονδίνο, πήραμε μέρος κι εμείς.

Δεν μπορώ να ξεχάσω ότι δώσαμε μια επίσημη διαβεβαίωση να μην παρέμβουμε στην εσωτερική πολιτική της χώρας αυτής και εμείς ως στρατεύματα καθοδηγούμασταν από αυτή την απόφαση. Πώς έχουμε τιμήσει αυτή την επίσημη διαβεβαίωση; (…) Είμαι εδώ και έχω μια αρκετά ξεκάθαρη αντίληψη της κατάστασης. Μια ανελέητη πάλη εξαπολύεται από τη Δεξιά εναντίον της Αριστεράς.

(…) Όλο το βάρος της βρετανικής δύναμης έχει γείρει υπέρ της Δεξιάς και εναντίον της Αριστεράς.

(…) Πέρα από τις πολλές οδυνηρές περιγραφές, άκουσα ότι τα τανκς ανατίναξαν το αρχηγείο του EAM (και τους υπερασπιστές του) και είδα πολλά Spitfire[2] (σε καθημερινή δράση) να πραγματοποιούν χαμηλές πτήσεις πάνω από τα σπίτια των ανθρώπων και να ρίχνουν τις οβίδες κατά χιλιάδες πάνω τους!

Τι αξίζουν οι διαβεβαιώσεις μας προς τον ελληνικό λαό; Το αίμα μου βράζει για τις θηριωδίες που διαπράχθηκαν στο όνομά μας. Ένοιωσα τόσο άσχημα γι’ αυτό το θέμα που ζήτησα ακρόαση από τον διοικητή μου και του εξέθεσα τις απόψεις μου. Δεν μπορώ και ποτέ δεν θα μπορέσω να συμμετάσχω σε οποιαδήποτε ενέργεια εναντίον όλων των αξιών τις οποίες υποτίθεται ότι αγωνιζόμαστε να διατηρήσουμε. Μακάρι να μπορούσα να είμαι στη Βουλή των Κοινοτήτων, να ακούσω και να συμμετάσχω στη συζήτηση που καταλαβαίνω ότι θα πραγματοποιηθεί. Θα ήθελα να επιρρίψω όλη την ντροπή για τις πράξεις μας αποκλειστικά στην κυβέρνησή μας, η οποία είναι υπεύθυνη γι’ αυτά τα εγκλήματα. Η δημοκρατία μας (ελληνική η λέξη) επιβάλλεται με μολύβι στον ελληνικό λαό. Για ποιο λόγο βρίσκομαι μακριά από τα παιδιά μου; Για ποιο λόγο η χώρα μας έχει γίνει απολυταρχική; Για ποιο λόγο η χώρα μας μάτωσε, έγινε στάχτες και ο Κύριος ξέρει τι άλλο; Ειλικρινά, είμαι πολύ σοκαρισμένος από την τροπή που πήραν τα γεγονότα - και δεν είμαι ο μόνος.

Ποιος, πριν από μόλις οκτώ εβδομάδες, θα μπορούσε να προβλέψει αυτή την κατάσταση; Πιστεύω ακράδαντα-ναι- και μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι η ωμή αλήθεια είναι, ότι η κυβέρνησή μας σκόπιμα και εν ψυχρώ επιβάλλει μια αντισυνταγματική κυβέρνηση σε έναν εξαιρετικά γενναίο, απελευθερωμένο σύμμαχο.
Εξ αιτίας όσων συμβαίνουν εδώ αυτή τη στιγμή, ο Χάρτης του Ατλαντικού και οι Διασκέψεις της Καζέρτας και της Τεχεράνης δεν αξίζουν ούτε μια καταραμένη δεκάρα.

Το παραπάνω δεν είναι στρατιωτικό μυστικό, δεν έχουν καμμιά σχέση με τους πολεμικούς μας στόχους για τους οποίους ο λαός μας έχει υποφέρει τόσο πολύ. Η ελευθερία του ελληνικού λαού εξαφανίζεται, και μαζί και η δική μας, αν δεν είμαστε προσεκτικοί.

Εν κατακλείδι, για άλλη μια φορά ντρέπομαι για ό,τι συμβαίνει. Είναι κτηνώδες και σιχαμερό. (…)

13 Δεκεμβρίου 1944
(…) Γιατί δεν επιτρέπουμε στους Έλληνες να κάνουν εκλογές; Γιατί δεν επιμένουμε στην διάλυση όχι μόνο του ΕΛΑΣ αλλά και του ΕΔΕΣ; Γιατί έχουμε παρέμβει στην εσωτερική πολιτική της Ελλάδας; (…) Αυτή η περιπέτεια απέχει πολύ από το τέλος της, αλλά να είμαι καταραμένος αν βοηθήσω την επιβολή του φασισμού (με όποιο πρόσχημα εμφανίζεται) σε οποιοδήποτε λαό. Ξέρω πολύ καλά πως αν το επιτρέψω αυτό θα είναι σα να το επιτρέπω τελικά να συμβεί στην πατρίδα μας. (…)

20 Δεκεμβρίου, 1944

(…) Κανένα επιχείρημα δεν θα μου αλλάξει την άποψη ότι δεν έχουμε δικαίωμα (κατά την επίσημη υπόσχεσή μας) να παρεμβαίνουμε στην εσωτερική πολιτική της χώρας αυτής. Μιας χώρας που έχει ήδη υποστεί τρομερές δυστυχίες για την ύπαρξή της και εκτιμά πως είναι μικρότερο το κόστος να υποφέρει περισσότερο, προκειμένου να βρει και εξασφαλίσει την αυτοέκφραση και την ελευθερία της. Αυτοί οι άνθρωποι μάς δέχτηκαν με καλή πίστη. Τα προβλήματα που είχαν, υπήρχαν πριν έρθουμε εδώ. Ήξεραν ότι θα πρέπει να τα διευθετήσουν. Ήλπιζαν και είχαν τη διαβεβαίωση μας ότι η παρουσία μας στη χώρα είχε σκοπό να την απελευθερώσει από τους Γερμανούς, να φέρει ανακούφιση, να την αναδιοργανώσει και να την αποκαταστήσει. (…) Έγιναν απαράδεκτες προτάσεις σ' ένα λαό που χρόνια τώρα του έχουν αρνηθεί το δικαίωμα να σκέφτεται ή να μιλάει ελεύθερα. (…)

22 Δεκεμβρίου 1944
(…) Γιατί, διάολε, να έχουν οι Ιταλοί ελεύθερη κυβέρνηση και στην Ελλάδα να το αρνούμαστε αυτό; Το EAM και ο ΕΛΑΣ είναι εκείνοι που οργάνωσαν τις δυνάμεις αντίστασης για την καταπολέμηση του φασισμού κι έκαναν υπέροχα τη δουλειά τους κι εμείς τους εγκωμιάσαμε. Οι δυνάμεις που αρνήθηκαν να συνεργαστούν στην αντίσταση εναντίον της ναζιστικής κατοχής βρίσκονται τώρα στην εξουσία. Γιατί; Οι δωσίλογοι και οι κουΐσλινγκς, κλπ, όλο και πιο σταθερά αναλαμβάνουν τα ηνία. Γιατί;

(…) Τι στο διάολο θα πρέπει να σκέφτονται για μας αυτοί οι φτωχοδιάβολοι; Είμαστε καλύτεροι από τους Γερμανούς στα μάτια τους; Σίγουρα, τους φαινόμαστε χειρότεροι. Για όνομα του Θεού, η Βουλή των Κοινοτήτων ας δώσει πίσω στο λαό της Ελλάδας την ελευθερία του. Γι’ αυτό πολεμούν και πεθαίνουν το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ. Να με πάρει και να με σηκώσει. εκτός από τον λόγο που έδωσε ο Μπέβιν, αν μπορώ να σκεφτώ ούτε ένα νόμιμο λόγο που να δικαιολογεί την ανάμιξή μας σ’ αυτό τον τραγικό πόλεμο. (Τώρα πια δε νομίζω ότι αυτός είναι εμφύλιος πόλεμος. Τεχνικά είναι, αλλά στην πραγματικότητα είναι το ΕΑΜ / ΕΛΑΣ εναντίον της Βρετανίας). (…)

7 Ιανουαρίου 1945
Τις τελευταίες μέρες οι μάχες έχουν σταματήσει στην Αθήνα και την Αττική.

(…) Η Αθήνα είναι σιωπηλή από την κατάπαυση του πυρός, κλπ, αλλά τι είναι αυτό που έχει πάρει τη θέση του; Για μένα, είναι ο φασισμός. Το λέω αυτό, διότι οι άνθρωποι θα εκφραστούν μόνο σε μία κατεύθυνση, τη δεξιά. Οι αριστεροί είτε έχουν σκοτωθεί είτε έχουν διαφύγει είτε έχουν περάσει στην παρανομία. Για να ξεσηκωθούν και πάλι σε μια πιο κατάλληλη στιγμή. Θα ξεσηκωθούν και πάλι, είμαι σίγουρος. Είναι στοιχειώδες ότι δεν μπορείς να σκοτώσεις την ελευθερία. (…) Πιστεύω πως γι’ αυτήν αγωνιζόμαστε και κανείς δεν πρόκειται αργά και ύπουλα, να μου αλλάξει γνώμη. (…)

10 Ιανουαρίου 1945
(…) Όλη μου η ύπαρξη εξεγείρεται λόγω της συμμετοχής μου στην άσκηση βίας εναντίον ενός λαού που μέχρι πρόσφατα διεκδικούσε επάξια το δικαίωμα να είναι σύμμαχος μας. (…) Πρέπει να μασήσω τα λόγια μου; Πρέπει τώρα να συμπεριφερθώ στους άνδρες και τις γυναίκες που θεωρώ συμμάχους σα να ήταν εχθροί; Πώς περιμένουν από τον ανθρώπινο εγκέφαλο να κάνει τέτοιες ακροβασίες; Ο δικός μου αρνείται πεισματικά. Μέχρι την Κυριακή 3 Δεκέμβρη, ήμουν με το νου και την καρδιά μου σύμφωνος με την παρουσία μας εδώ. Αν και είχα αρχίσει να αμφιβάλλω, ήμουν ικανοποιημένος με τους λόγους που με κρατούσαν μακριά από την πατρίδα. Σήμερα δεν είμαι πια ικανοποιημένος. Αυτός ο βιασμός της πίστης υπήρξε κατάφωρος και βάναυσος. (…) Πρέπει να σηκωθώ και σιωπηρά να συμφωνήσω (γιατί μου λείπει το θάρρος) ότι αυτοί οι αντάρτες πρέπει να αναζητηθούν, να διωχθούν, να τουφεκιστούν, να σφαγιασθούν επειδή εξακολουθούν να επιμένουν ότι οι λόγοι για τους οποίους πολέμησαν από το 1940 ως το 1944 είναι οι ίδιοι ακριβώς λόγοι που τους υποχρεώνουν να συνεχίσουν να πολεμούν το 1945; (…)

12 Ιανουαρίου 1945
(…) εμείς δεν έχουμε τον παραμικρό ενδοιασμό να πολεμάμε ανελέητα με ανθρώπους οι οποίοι, κάνουν χρήση της πρόσφατα εδραιωμένης ελευθερίας τους διαδηλώνοντας. Φτωχοί ηλίθιοι! Αν ήμουν Έλληνας δεν υπάρχει καμία απολύτως αμφιβολία ότι αυτή τη στιγμή θα βρισκόμουν κι εγώ έξω στους λόφους.

Καταπατώντας την εμπιστοσύνη που μάς έδειξαν, είμαι βέβαιος ότι έχουμε προκαλέσει την καχυποψία πολλών εθνών, εκ των οποίων κανένα δεν έχει ούτε έναν λόγο να μας εμπιστευθεί.

(…) Αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να κρυφτώ ή να φορέσω παρωπίδες.

Χθες βράδυ υπεγράφη ανακωχή από το στρατηγό Σκόμπυ, από τη μία πλευρά και τον εκπρόσωπο του ΕΑΜ από την άλλη. Αυτή είναι καλή είδηση, επειδή οι δυνάμεις που συσπειρώθηκαν κατά του ΕΑΜ ήταν πανίσχυρες.

24 Ιανουαρίου 1945
Στο τελευταίο μου γράμμα έβαλα και δυο φωτογραφίες οι οποίες ελπίζω να έφτασαν με ασφάλεια. Και οι δύο τραβήχτηκαν στη διάρκεια των ταραχών από το μπαλκόνι του καταλύματός μας. Σε μια απ’ αυτές, μπορεί να δει κανείς ανθρώπους να περπατούν στους δρόμους από κάτω. Αυτό δείχνει ότι η τραβήχτηκε κατά τη διάρκεια της ημέρας, όταν οι άνθρωποι είχαν τη δυνατότητα να κυκλοφορούν, με κάποιο κίνδυνο για τον εαυτό τους. Σας εσωκλείω δύο ακόμα που τραβήχτηκαν από τον ίδιο χώρο με θέα προς την περίφημη Πλατεία Συντάγματος - έρημη. Στο βάθος μπορεί να φανεί το βασιλικό παλάτι από την οροφή του οποίου η αστυνομία άνοιξε πυρ κατά των ανθρώπων που διαδήλωναν υπέρ του ΕΑΜ στις 3 Δεκεμβρίου του προηγούμενου χρόνου. Κοιτάζοντας από το μπαλκόνι μας, έβλεπα στην πλατεία μια κινούμενη κόκκινη μάζα. Κόκκινα πανό, σημαίες, σφυροδρέπανα, ανθρώπους με κόκκινα καπέλα και κόκκινα μαντίλια. Έχουν εξαφανιστεί, τους πήρε ο άνεμος, αλλά σαν τον άνεμο, χωρίς αμφιβολία, θα επιστρέψουν. (…)

1 Φεβρουαρίου 1945
(…) Νομίζω ότι είναι λογικό να πούμε ότι για το λαό της Ελλάδας η ζωή είναι χειρότερη από ποτέ. Για μια σύντομη περίοδο από την ώρα που έφυγαν οι Γερμανοί μέχρι την ώρα που ήρθαμε εμείς στη χώρα απόλαυσαν την ελευθερία του λόγου. Σίγουρα το έχασαν αυτό. (…)

10 Φεβρουαρίου 1945

(…) Η Ελλάδα με έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό. Εννοώ μέσα από τις εμπειρίες μου, παρατηρώντας από πρώτο χέρι ένα λαϊκό κίνημα -ειλικρινές στην πολιτική του και καθαρό- να καταστέλλεται βίαια. Εάν η Ελλάδα είναι ο καθρέφτης αυτού που μας περιμένει στο μέλλον, τότε οι προοπτικές μας δεν είναι καθόλου καλές.

(…)

Μετάφραση - Επιμέλεια : Παναγιώτης Ζαβουδάκης

Στο επόμενο: Οι βρετανοσοβιετικές σχέσεις, το ΕΑΜικό κίνημα Αντίστασης και ο Δεκέμβρης

ΠΗΓΗ: ergatikosagwnas.gr

[1] Ο G. E. R. Gedye (1890-1970) ήταν ένας από τους πιο διάσημους ανταποκριτές του εικοστού αιώνα. Σύμφωνα με τον Hugh Green «ήταν ο μεγαλύτερος βρετανός ξένος ανταποκριτής του μεσοπολέμου». Ο Gedye κάλυπτε την Κεντρική Ευρώπη, με έδρα τη Βιέννη από το 1925 έως το 1939. Νωρίτερα ήταν στην Κολωνία κατά την κατοχή του Ρουρ από τους Γάλλους. Στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο βρέθηκε στην Πράγα πριν του ανατεθούν ειδικά στρατιωτικά καθήκοντα στη Μέση Ανατολή.

[2] Το Supermarine Spitfire υπήρξε ένα από τα πιο διάσημα καταδιωκτικά αεροσκάφη όλων των εποχών, σύμβολο της βρετανικής αεροπορικής ισχύος και χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα από τη RAF και τις συμμαχικές αεροπορίες κατά τo 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο