Ο Εργατικός Αγώνας δημοσιεύει σήμερα το 3^ο μέρος της σειράς των ιστορικών δημοσιευμάτων στο Μεγάλο Δεκέμβρη με αφορμή την συμπλήρωση των 70 χρόνων από τότε. Στόχος μας είναι να δώσουμε όσο το δυνατό ολοκληρωμένα το ιστορικό γεγονός αλλά και να απαντήσουμε σε μια σειρά διαστρεβλώσεις της ιστορίας του εργατικού - λαϊκού και κομμουνιστικού κινήματος που δεν εμφανίστηκαν μόνο στο παρελθόν αλλά με διάφορους τρόπους επανέρχονται και σήμερα.

Το Σύμφωνο του Λιβάνου: Ένας απαράδεκτος συμβιβασμός

Μετά την υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο στρατηγείο της Μέσης Ανατολής, το Συνέδριο του Λιβάνου είναι ο δεύτερος μεγάλος ιστορικός σταθμός όπου το ΕΑΜικό κίνημα προχωρεί σε απαράδεκτους συμβιβασμούς και η Μεγάλη Βρετανία ισχυροποιεί ακόμη περισσότερο την θέση της στις ελληνικές υποθέσεις ενισχύοντας με αυτό τον τρόπο και την θέση της ελληνική αστικής τάξης στην Ελλάδα.

Το Συνέδριο πραγματοποιήθηκε στο διάστημα 17 έως 20 Μαΐου 1944 στη Βηρυτό, στο ξενοδοχείο «Δάσος της Βουλώνης». Εκεί- υπό το άγρυπνο μάτι των Εγγλέζων- έλαβαν μέρος ουσιαστικά δυο παρατάξεις και δύο αντίπαλα κοινωνικά στρατόπεδα. Από την μια μεριά ήταν η παράταξη του ΕΑΜικού κινήματος που εξέφραζε και την πλειοψηφία του ελληνικού λαού. Από την άλλη ολόκληρος ο αστικός πολιτικός κόσμος που στη ουσία δεν εξέφραζε τίποτα παρά μόνο μια απειροελάχιστη κοινωνική κατηγορία, αυτή των ανθρώπων του πλούτου (είτε ήταν με το μέρος των Εγγλέζων είτε με το μέρος των κατακτητών), όσων τρέφονταν από αυτούς και φυσικά τους δοσίλογους, τους μαυραγορίτες και όσους είχαν συμφέρον να τρέμουν από μια μεταπολεμική εξουσία στην οποία κουμάντο θα έκανε ο λαός. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι εκείνη την εποχή ο αστικός πολιτικός κόσμος αποτελούνταν από κόμματα- σφραγίδες και ξοφλημένους πολιτικούς που είχαν εγκαταλείψει την Ελλάδα με την είσοδο των δυνάμεων του άξονα ή είχαν μείνει στη χώρα χωρίς όμως ποτέ να ανταποκριθούν στον πόθο του ελληνικού λαού και να συμμετάσχουν στο κίνημα της εθνικής αντίστασης. Οι μόνοι, ίσως, από τους εκπροσώπους της αντιεαμικής παράταξης που είχαν κάποιο μικρό λαϊκό έρεισμα ήταν οι αντιπρόσωποι του ΕΔΕΣ και της ΕΚΚΑ.

Με δυο λόγια, αν θέλουμε να μιλήσουμε με όρους εξουσίας, το Συνέδριο του Λιβάνου, από την μια μεριά ήταν η ΠΕΕΑ, η κυβέρνηση δηλαδή των βουνών που είχε στα χέρια της πραγματική εξουσία κι από τη άλλη ήταν η κυβέρνηση του Καΐρου υπό τον Γ. Παπανδρέου που δεν είχε καμία δύναμη εκτός απ’ αυτή που της εξασφάλιζαν οι Εγγλέζοι.

Η Σύνθεση του Συνεδρίου

Αναλυτικότερα στο Συνέδριο του Λιβάνου πήραν μέρος:            

ΑΣΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ:

• Κυβέρνηση Καΐρου: Γεώργιος Παπανδρέου, πρωθυπουργός.
• Κόμμα των Φιλελευθέρων: Σ. Βενιζέλος, Κ. Ρέντης, Γ. Εξηντάρης, Γ. Βασιλειάδης.
• Λαϊκό Κόμμα: Δ. Λόντος.
• Εθνικό Λαϊκό Κόμμα: Σπ. Θεοτόκης.
• Προοδευτικό Κόμμα: Γ. Σακαλής.
• Εθνικό Ενωτικό Κόμμα: Π. Κανελλόπουλος.
• Αγροτικό Δημοκρατικό κόμμα: Α. Μυλωνάς.
• Ένωση Αριστερών (Αγροτικών σοσιαλιστών: Ι. Σοφιανόπουλος.
• «Ανεξάρτητος» αντιπρόσωπος: Φ. Δραγούμης, πρώην υπουργός.
• ΕΔΕΣ- ΕΟΕΑ: Κ. Πυρομάγλου (υπαρχηγός ΕΔΕΣ), Στ. Μεταξάς (αντισυνταγματάρχης), Α. Μεταξάς (Λοχαγός).
• ΕΚΚΑ: Γ. Καρτάλης.
• Εθνικές Δυναμικές Οργανώσεις: Κ. Βεντήρης (υποστράτηγος), Α. Σταθάτος.

ΕΑΜΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ:

• ΠΕΕΑ: Αλ. Σβώλος (πρόεδρος), Αγγ. Αγγελόπουλος, Ν. Ασκούτσης.
• ΕΑΜ: Μ. Πορφυρογέννης, Στ. Σαράφης, Δημ. Στρατής.
• ΚΚΕ: Πέτρος Ρούσος Μέλος του Π.Γ. της Κ.Ε.

Οι Εγγλέζοι- που ήταν και οι πραγματικοί διοργανωτές του Συνεδρίου- επιδίωκαν να προλάβουν τις εξελίξεις στην Ελλάδα, να φρενάρουν δηλαδή την διαγραφόμενη πορεία προς μια μεταπολεμική Ελληνική Λαϊκή Δημοκρατία που καθημερινά έπαιρνε σάρκα και οστά με την αναμφισβήτητη και συνεχώς ογκούμενη λαϊκή συσπείρωση γύρω από το ΕΑΜ- ΕΛΑΣ, με την ίδρυση της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης, τη διενέργεια εκλογών και την συγκρότηση του Εθνικού Συμβουλίου, δηλαδή της λαϊκής βουλής στις Κορυσχάδες.

Από την άλλη, το ΕΑΜικό κίνημα πήρε μέρος στο συνέδριο ευελπιστώντας στην επίτευξη μιας ευρύτατης εθνικής ενότητας την οποία θεωρούσε αναγκαία, ειδικά σ’ εκείνη την περίοδο που πλησίαζε η απελευθέρωση και χρειαζόταν η πιο πλατιά συγκέντρωση δυνάμεων για το οριστικό διώξιμο του κατακτητή από την ελληνική γη. Μια τέτοια θέση ασφαλώς ήταν σωστή σε ότι αφορούσε το πεδίο των μαχών. Από θεωρητική και πολιτική όμως άποψη αποδείχτηκε λαθεμένη δεδομένου ότι υπέτασσε το ταξικό συμφέρον στο λεγόμενο εθνικό το οποίο το αντιλαμβανόταν εντελώς στατικά. Το κυριότερο, παρέκαμπτε το γεγονός ότι το εθνικό ζήτημα είχε λυθεί εντελώς πρωτόγνωρα, για τη χώρα, κι εντελώς διαφορετικά για την μέχρι τότε ιστορία της καθώς- λόγω του πολέμου και της τεράστιας ανάπτυξης του ΕΑΜικού κινήματος- η παλιά εθνική ενότητα γύρω από την αστική τάξη είχε γίνει σμπαράλια και μια νέα εθνική ενότητα είχε ήδη διαμορφωθεί γύρω από την εργατική τάξη, τον εργαζόμενο λαό και τους πολιτικούς τους εκπροσώπους. Επρόκειτο, δηλαδή, για ένα ουσιαστικό λάθος που οδήγησε σε οδυνηρά αποτελέσματα. Ένα λάθος που ούτε κατ’ ελάχιστον διανοήθηκαν να διαπράξουν οι πολιτικοί εκπρόσωποι του ελληνικού καπιταλισμού και οι Εγγλέζοι. Τα όσα διαδραματίστηκαν στο Συνέδριο του Λιβάνου δεν αφήνουν την παραμικρή αμφιβολία για του λόγου το αληθές.

Το περιβόητο «Συμβόλαιο του Λιβάνου»

Οι εργασίες του συνεδρίου άνοιξαν με ομιλία του Γ. Παπανδρέου ο οποίος ασκήθηκε ύβρεις και συκοφαντίες εναντίον της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης. Για τον Γ. Παπανδρέου για όλα έφταιγε το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ που αναγορεύονταν σε κύριο εχθρό της Ελλάδας και που στην καλύτερη των περιπτώσεων εξισώνονταν με τους Γερμανούς κατακτητές αν δεν ήταν χειρότεροί τους. «Κόλασις είναι σήμερον η κατάστασις της Πατρίδος μας» έλεγε στον εναρκτήριο λόγο του ο Γ. Παπανδρέου και πρόσθετε: «Σφάζουν οι Γερμανοί. Σφάζουν τα Τάγματα Ασφαλείας. Σφάζουν και οι Αντάρται. Σφάζουν και καίουν… Η ευθύνη του ΕΑΜ είναι ότι δεν απέβλεψε μόνον εις τον απελευθερωτικόν αγώνα, αλλά ηθέλησε να προετοιμάση την μεταπολεμικήν δυναμικήν του επικράτησιν». Για τον Παπανδρέου το ΕΑΜ ήταν υπεύθυνο ακόμη και για την δημιουργία των Ταγμάτων Ασφαλείας. «Με την τρομοκρατικήν αυτήν δράσιν του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ, είπε χαρακτηριστικά, εδημιουργήθη δυστυχώς, το ψυχολογικόν κλίμα το οποίον επέτρεψεν εις τους Γερμανούς να επιτύχουν εις το τρίτον έτος της δουλείας ό,τι δεν είχαν κατορθώσει κατά τα δύο πρώτα έτη- την κατασκευήν των Ταγμάτων Ασφαλείας…».

Η λύση που πρότεινε ο Παπανδρέου για να εκλείψουν όσα περιέγραφε και για να επιτευχθεί η περιβόητη εθνική ενότητα ήταν να διαλυθεί ο ΕΛΑΣ. «Αυτός είναι ο φαύλος κύκλος- είπε- από τον οποίον οφείλωμεν το ταχύτερον να εξέλθωμεν, και προς τούτο εις μόνον υπάρχει τρόπος: Η κατάργησις του ταξικού και η δημιουργία Εθνικού Στρατού»[1]

Ο τραχύς και προκλητικός τρόπος με τον οποίο μίλησε ο Γ. Παπανδρέου για το ΕΑΜ και η θρασύτατη απαίτηση του να διαλυθεί ο ΕΛΑΣ ήταν μέρος της τακτικής που είχε αποφασιστεί, από κοινού με τους Εγγλέζους, να ακολουθήσει η αντιεαμική πλευρά στο Συνέδριο με στόχο να βρεθεί η ΕΑΜική αντιπροσωπεία σε θέση άμυνας και να προβεί σε παραχωρήσεις, πράγμα που τελικά έγινε. Έτσι, όταν πια οι αντιπρόσωποι των βουνών ξεπέρασαν κάθε όριο διαλλακτικότητας και υποχωρήσεων, η άλλη πλευρά απέσυρε προσωρινά το αίτημα της για διάλυση του ΕΛΑΣ. Στην πραγματικότητα βέβαια δεν απέσυρε τίποτα αφού δεν ήταν σε θέση να επιβάλει τίποτα. Πολύ περισσότερο δεν ήταν σε θέση να επιβάλει την διάλυση ενός στρατού σαν τον ΕΛΑΣ. Έτσι φτάσαμε στο περιβόητο συμβόλαιο ή σύμφωνο του Λιβάνου.

Το «συμβόλαιο» αυτό στο πρώτο κεφάλαιο καταδίκαζε το κίνημα της Μ. Ανατολής ως «έγκλημα κατά της πατρίδος» και στο δεύτερο κεφάλαιο προέβλεπε την δημιουργία μελλοντικά «εθνικού στρατού, ο οποίος θα είναι απηλλαγμένος πάσης επιρροής κομμάτων, θα ανήκει μόνο εις την πατρίδα και θα υπακούσει εις τας διαταγάς της κυβέρνησεως». Στο τρίτο κεφάλαιο γινόταν λόγος για «κατάργηση της τρομοκρατίας εις την ελληνικήν ύπαιθρον» αλλά και στις πόλεις, γεγονός που σήμαινε ευθεία βολή κατά του ΕΑΜ. Καταγραφόταν βεβαίως η διαφωνία της αντιπροσωπείας των βουνών με τον όρο «τρομοκρατία» αλλά αυτό σε τίποτα δεν άλλαζε την ουσία. Επίσης αφηνόταν αόριστο το πότε και αν κλιμάκιο της κυβέρνησης θα ανέβαινε στα βουνά.

Στο πέμπτο κεφάλαιο προβλεπόταν «Η εξασφάλισις, κατά την προσεχή από κοινού μετά των συμμαχικών δυνάμεων απελευθέρωσιν της Πατρίδος, της τάξεως και της ελευθερίας του ελληνικού λαού...». Αυτό σήμαινε ευθεία αναγνώριση στους Άγγλους του δικαιώματος να επεμβαίνουν σε κάθε εσωτερική ελληνική υπόθεση αφού θα εξασφαλιζόταν όχι μόνο η απελευθέρωση αλλά και η τάξη της χώρας από κοινού με τους συμμάχους, δηλ. την Αγγλία!!!

Το πολιτειακό αντιμετωπιζόταν εντελώς αόριστα χωρίς να προβλέπεται καμιά δέσμευση. Αόριστα έμπαινε επίσης και το ζήτημα της διάρκειας της κυβέρνησης. Ακόμη, δεν προβλεπόταν καμιά καταγγελία για τα τάγματα ασφαλείας, την κυβέρνηση Ράλλη και τους συνεργάτες των Γερμανών. Γινόταν γενικά λόγος για προδότες της πατρίδας.

Τέλος, στο τελευταίο- όγδοο- κεφάλαιο γινόταν λόγος για «τη δημιουργία μιας νέας ελευθέρας και μεγάλης Ελλάδας», πράγμα που παρέπεμπε σε εθνικιστικού χαρακτήρα διεκδικήσεις.

Στο Λίβανο, ακόμη, συμφωνήθηκε και ο συσχετισμός δυνάμεων στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας, τα υπουργεία δηλαδή που θα έπαιρνε κάθε δύναμη. Για την ΠΕΕΑ, το ΚΚΕ και το ΕΑΜ συμφωνήθηκε να δοθούν 5 υπουργεία σε σύνολο 14 ή 15.

Ένας απαράδεκτος συμβιβασμός

Δεν χωράει αμφιβολία πως η ΕΑΜική αντιπροσωπεία έκανε στο Λίβανο απαράδεκτες υποχωρήσεις που, εξ αντικειμένου λειτουργούσαν υπονομευτικά στις κατακτήσεις εθνικοαπελευθερωτικού- λαϊκοδημοκρατικού κινήματος. Στην πραγματικότητα η άλλη πλευρά χωρίς να έχει τίποτα τα πήρε όλα ενώ η αντιπροσωπεία των βουνών τα έδωσε όλα χωρίς, επί της ουσίας, να πάρει τίποτα. Όμως δεν ήταν μοιραία μια τέτοια εξέλιξη και δεν θα οδηγούμασταν, πιθανόν, σ’ αυτήν αν η ΕΑΜική αντιπροσωπεία είχε τηρήσει έστω κι ένα μέρος από τις βασικές οδηγίες που είχε αποφασίσει η ΠΕΕΑ στις 22/4/1944 ως κατευθυντήρια γραμμή της στις διαπραγματεύσεις του Λιβάνου. Οι οδηγίες αυτές προέβλεπαν[2]:

«1/ Δεν πρέπει να πάρουν μέρος στις συζητήσεις όσοι συνεργάστηκαν με τον κατακτητή ή χτύπησαν τον απελευθερωτικό αγώνα του λαού.

2/ Ν' απελευθερωθούν οι κρατούμενοι για πολιτικούς/δημοκρατικούς ή ΕΑΜικούς/λόγους από την ελληνική κυβέρνηση.

3/ Να γίνει σαφής και έντονη αποκήρυξη του Ράλλη και των εθνοπροδοτών και χαιρετισμός στους αγώνες του λαού και στα θύματα.

4/ Να κρατούνται λεπτομερή πρακτικά των συζητήσεων, να υπογράφονται κάθε φορά και να δημοσιεύονται.

5/ Να εξασφαλισθεί η επικοινωνία των αντιπροσωπειών με την έδρα τους.

6/ Να καθορισθούν οι προγραμματικές κατευθύνσεις της Ενιαίας Κυβέρνησης με βάση τους σκοπούς της ΠΕΕΑ. Όσον αφορά, ειδικότερα, τα "εθνικά ζητήματα", αν υπάρξουν διαφορετικές γνώμες από εκείνες που έχει η πράξη της ΠΕΕΑ και το διάγγελμα της, καθένας θα διατηρήσει τις απόψεις του, η κυβέρνηση θα ξανασυζητήσει τα σχετικά ζητήματα και ο ελληνικός λαός θ' αποφασίσει τελικά.

7/ Στην κυβέρνηση δεν θα μετάσχουν τα πρόσωπα της παρ.1. Όσον αφορά τις διάφορες οργανώσεις και τυχόν μικρά κόμματα που τυχόν προβάλλουν αξιώσεις δυσανάλογες με τη σημασία τους, θα υποστηριξωμε ότι οπωσδήποτε άμα καθορισθεί η συμμετοχή του έξω του ΕΑΜ, Κ.Κ. και ΠΕΕΑ κόσμου, μπορούν μεταξύ των οι άλλοι να καθορίσουν τη συμμετοχή όπως θέλουν.

8/ Ο στρατός και οι υπηρεσίες θα ξεκαθαρισθούν από την κυβέρνηση απ' τα στοιχεία που έδρασαν στην περίοδο της 4ης Αυγούστου εναντίον του λαού και τα φασιστικά εν γένει στοιχεία.

9/ Η έδρα της κυβέρνησης μπορεί να είναι και έξω απ' την Ελεύθερη Ελλάδα, αλλά απαραίτητα τμήμα της με ορισμένα υπουργεία, δηλαδή των στρατιωτικών/ υφυπουργείον/, εσωτερικών, δικαιοσύνης, επισιτισμού, προνοίας, παιδείας, γεωργίας και ενδεχόμενα και άλλα, θα εδρεύουν στην Ελεύθερη Ελλάδα.

10/ Η σύνθεση της κυβέρνησης θα στηριχθεί στη βάση ότι η πλειοψηφία ή το ελάχιστο το μισό των εδρών πρέπει να δοθούν στην ομάδα ΕΑΜ- ΚΚ- ΠΕΕΑ και ειδικά τα υπουργεία εσωτερικών και στρατιωτικών. Για την Προεδρία και το υπουργείο εξωτερικών θα καταβληθεί προσπάθεια να κερδισθούν για την ομάδα. Πάντως στην Ελεύθερη Ελλάδα θα υπάρχει αντιπρόεδρος της κυβέρνησης από την ομάδα.

11/ Θα γίνει Ενιαίος Στρατός. Θα έχωμε υπ' όψη για αρχιστράτηγους τους Σαράφη και Σαρηγιάννη. Θα είναι δεκτοί αξιωματικοί πρόθυμα με ανάλογες θέσεις εκτός απ' τους εθνοπροδότες. Όσο διαρκεί η κατοχή ο στρατός είναι κατ' αρχήν εθελοντικός. Το σημερινό σύστημα οργανώσεως και διοικήσεως πρέπει να διατηρηθεί. Αν υπάρχουν σοβαρές αντιρρήσεις για τους καπεταναίους, να ζητηθούν οδηγίες.

12/ Ο στρατός και οι πληθυσμοί πρέπει να εφοδιαστούν και να ενισχυθούν αμέσως.

13/ Θα ζητηθεί απαραίτητα να γίνει οριστική και ανεπιφύλακτη δήλωση του Γεωργίου ότι δεν θα επιστρέψει με οποιαδήποτε ιδιότητα ή αφορμή πριν γίνει δημοψήφισμα. Θα επιδιωχτεί να γίνει αντιβασιλεία.

14/ Οι τρεις αντιπροσωπείες θα είναι ουσιαστικά συνδεδεμένες μεταξύ τους με τις παραπάνω οδηγίες. Θα εμφανίζονται εξωτερικά όπως κρίνουν, δηλαδή χωριστές η ενωμένες με αρχηγό τον Πρόεδρο της ΠΕΕΑ.»

Στη συνεδρίαση της ΠΕΕΑ που αποφασίστηκαν οι παραπάνω όροι- όπως μας πληροφορούν τα πρακτικά- πήραν μέρος: Ο Πρόεδρος Α. Σβώλος. Τα μέλη: Ε. Μπακιρτζής, Η. Τσιριμώκος, Γ. Σιάντος, Ε. Μάντακας, Ν. Ασκούτσης, Σ. Χατζήμπεης, Α. Αγγελόπουλος, Π. Κόκκαλης. Από το ΕΑΜ ο Μ. Πορφυρογέννης και ως εκπρόσωπος του ΚΚΕ ο Π. Ρούσος. Επίσης συμμετείχε και ο Στ. Σαράφης. Όλοι αυτοί υπέγραψαν τόσο το πρακτικό της συνεδρίασης όσο και το κείμενο με τις παραπάνω οδηγίες.

Τι προκύπτει από τις παραπάνω οδηγίες; Προκύπτει αβίαστα το συμπέρασμα πως με τους όρους που με απόλυτη σαφήνεια έθεταν αυτές οι οδηγίες, η αντιπροσωπεία του ΕΑΜικού κινήματος όχι μόνο δεν είχε δικαίωμα να υπογράψει το λεγόμενο συμβόλαιο του Λιβάνου αλλά και ότι έπρεπε να αποχωρήσει από τις συζητήσεις, από την πρώτη στιγμή, αν και το σωστότερο θα ήταν να μην πάει στο Λίβανο αλλά- αν έπρεπε για λόγους τακτικής να γίνουν κάποιες διαπραγματεύσεις- να κληθεί η κυβέρνηση του Καΐρου στο βουνό. Εν πάση περιπτώσει η ιστορία δεν μπορεί να ξαναγραφεί. Αλλά το συμπέρασμα που εξάγεται είναι πως στο Λίβανο το ΕΑΜικό κίνημα υπέστη μια μεγάλη ήττα που κανένας συσχετισμός δυνάμεων δεν την δικαιολογούσε και που ενδεχομένως ούτε οι αντίπαλοί του την περίμεναν σε τέτοια έκταση.

Στο επόμενο: Η Συμφωνία της Καζέρτας

Κείμενα – Επιμέλεια: Γιώργος Πετρόπουλος

ΠΗΓΗ: ergatikosagwnas.gr

[1] Αναλυτικά η ομιλία του Παπανδρέου στο: Γ. Παπανδρέου: «Η Απελευθέρωσις της Ελλάδος», εκδόσεις ‘‘ΑΛΦΑ’’ Ι. ΣΚΑΖΙΚΗ, Αθήνα 1945, σελ. 51- 58.

[2] "ΑΡΧΕΙΟ της ΠΕΕΑ- πρακτικά συνεδριάσεων", Εκδόσεις ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ, 1990, σελ. 85 μέχρι 88

Ο Εργατικός Αγώνας συνεχίζει τη σειρά των ιστορικών δημοσιευμάτων στο Μεγάλο Δεκέμβρη με αφορμή την συμπλήρωση των 70 χρόνων από τότε. Στόχος μας είναι να δώσουμε όσο το δυνατό ολοκληρωμένα το ιστορικό γεγονός αλλά και να απαντήσουμε σε μια σειρά διαστρεβλώσεις της ιστορίας του εργατικού - λαϊκού και κομμουνιστικού κινήματος που δεν εμφανίστηκαν μόνο στο παρελθόν αλλά με διάφορους τρόπους επανέρχονται και σήμερα.

Η υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής

«Ως προς το ΕΑΜ ο πρώτος μας στόχος είναι να του αποσπάσουμε τον ΕΛΑΣ. Αυτό θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί εάν κατορθώσουμε να υπογραφεί το σύμφωνό μας από τον ΕΛΑΣ αντί του ΕΑΜ… Ο δεύτερος στόχος συνίσταται στην αποκοπή των δημοκρατικών καθώς και της μη κομμουνιστικής μάζας από τους κομμουνιστές ηγέτες της».

                                                                         Ε. Μάγιερς[1]

Η αγγλική παρουσία στην Ελλάδα στα χρόνια της κατοχής αρχίζει με την είσοδο στο ελληνικό αντάρτικο της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής (Β.Σ.Α.) στο πλαίσιο της Επιχείρησης με την κωδική ονομασία "HARLING" που κατέληξε στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου το Νοέμβρη του 1942. Το επόμενο βήμα ισχυροποίησης της βρετανικής εμπλοκής στις ελληνικές υποθέσεις έγινε το απόγευμα της 5^ης Ιουλίου του 1943, όταν υπογράφηκε στην Καστανιά η συμφωνία υπαγωγής του ΕΛΑΣ στο Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής (ΣΜΑ). Εκ μέρους του Σ.Μ.Α. την υπέγραψε ο αρχηγός της Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής στην Ελλάδα ταξίαρχος Έντυ Μάγιερς, εκ μέρους του ΕΑΜ ο Βασίλης Σαμαρινιώτης (Ανδρέας Τζήμας) κι εκ μέρους του ΕΛΑΣ οι Στ. Σαράφης και Άρης Βελουχιώτης. Η συμφωνία, εν συντομία, προέβλεπε τη δημιουργία Κοινού Γενικού Στρατηγείου για το συντονισμό της δράσης όλων των ελληνικών ανταρτικών δυνάμεων, χώριζε την Ελλάδα σε αυτοτελείς στρατιωτικές περιφέρειες, ρύθμιζε τις σχέσεις μεταξύ των ανταρτών των διαφόρων ανταρτικών οργανώσεων και σ’ ότι αφορούσε στη στρατιωτική δράση, ως ανώτερη στρατιωτική ηγεσία καθιστούσε το Σ.Μ.Α. το οποίο αναλάμβανε, γενικά και αόριστα, την υποχρέωση να ενισχύει το αντάρτικο κίνημα[2].

Με την υπογραφή τη συμφωνίας ο ταξίαρχος Έντυ Μάγιερς κοινοποίησε στην ΚΕ του ΕΑΜ το παρακάτω τηλεγράφημα που έστειλε σε όλα τα μέλη της Β.Σ.Α. που βρίσκονταν στην Ελλάδα[3]:

«Νέα συμφωνία, όπως έχει κοινοποιηθή εις όλας υποαποστολάς, υπεγράφη τη 5^η Ιουλίου μεταξύ ΕΑΜ και ΕΛΑΣ αφενός και Μ. Ανατολής αφετέρου. Πάσαι εθνικαί ομάδες εις το μέλλον αναγνωριζόμεναι παρά Μέσης Ανατολής θέλουσι υπογράψει την ιδίαν συμφωνίαν, κάθε προηγουμένης συμφωνίας ακυρουμένης αυτομάτως. Ζέρβας θα υπογράψει δια σύνολον ΕΔΕΣ. Υπογραφαί δέον αναφερθώσιν αμέσως και πρέπει να ληφθώσι το ταχύτερον».

Στο παράρτημά της συμφωνίας προβλεπόταν ότι οι όροι της «δέον να δημοσιευθούν δια του τύπου, να ραδιοφωνηθούν δια των σταθμών Λονδίνου και Καΐρου και ν’ αναγνωσθούν ενώπιον όλων των ανταρτών». Όμως οι εγγλέζοι δεν μετέδωσαν ραδιοφωνικά το περιεχόμενο της και δικαιολογήθηκαν επικαλούμενοι το επιχείρημα ότι δεν ήθελαν να την πληροφορηθεί ο εχθρός. Επρόκειτο για σαθρότατη δικαιολογία δεδομένου ότι, όπως σημειώνει και ο Σαράφης[4], ο εχθρός θα μάθαινε για το σύμφωνο «μια που θα γινόταν γνωστό σ’ όλους τους αντάρτες και χωριάτες και θα δημοσιευόταν στον τύπο».

Εν πάση περιπτώσει η συμφωνία έγινε γνωστή στο πανελλήνιο- και φυσικά στις δυνάμεις κατοχής αφού δημοσιεύτηκε- κι έχει σημασία να δούμε πως την αντιλαμβανόταν τόσο η εαμική όσο και η βρετανική πλευρά

Το σύμφωνο και η ΕΑΜική πλευρά

Τη συμφωνία με το Σ.Μ.Α. πρωτοδημοσίευσε στις 24 Ιουλίου 1943 η εφημερίδα της ΚΕ του ΕΑΜ «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ» υπό τον τίτλο «Επίσημη στρατιωτική πολεμική συμμαχία μεταξύ του Γενικού Στρατηγείου της Μέσης Ανατολής και ΕΑΜ- ΕΛΑΣ για τη συντριβή του φασιστικού άξονα- για την τελική νίκη». Στο σχετικό ρεπορτάζ, ο τόνος του οποίου ήταν διθυραμβικός, μεταξύ άλλων υπογραμμιζόταν: «Η… στρατιωτική συμμαχία του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ και του Γενικού Στρατηγείου Μ. Ανατολής προωθεί τον ελληνικό ανταρτοπόλεμο σ’ ένα ανώτερο στάδιο από απόψεως συντονισμού δράσης και το γεγονός αυτό έχει τεράστια σημασία μέσα στη σημερινή φάση του πολέμου. Στο εξής οι σταυραετοί μας αντάρτες θα συνεχίσουνε τη θρυλική δράση τους επί τη βάσει των γενικότερων συμμαχικών σχεδίων και συγκεκριμένα του αρχιστρατήγου Μ. Ανατολής στον τομέα δράσης του οποίου υπάγεται η χώρα μας. Τώρα το ΕΑΜ- ΕΛΑΣ είναι και επίσημα ανεγνωρισμένοι σύμμαχοι των ενωμένων εθνών κι αυτό βουλώνει τελειωτικά τα στόματα όλων των φανερών και κρυφών εχθρών και καταρρακώνει τις βρωμερές συκοφαντίες τους κατά της ηρωικής δράσης του λαού και των ανταρτών μας… Το ΕΑΜ εκτιμώντας τη μεγάλη σημασία της συμφωνίας για το συντονισμό του αγώνα κατά του άξονα καθώς και τη σημασία του ρόλου του στρατηγείου Μ. Ανατολής σαν ανώτατου καθοδηγητικού συντονιστικού οργάνου δηλώνει κατηγορηματικά ότι θα εφαρμόσει πιστά κι ευσυνείδητα τις υποχρεώσεις που πηγάζουν από την πολεμική αυτή συμμαχία γιατί αυτό απαιτούν τα συμφέροντα του έθνους».

Λίγες ημέρες νωρίτερα, στις 18 Ιούλη, η ΚΕ του ΕΑΜ, σε χαιρετιστήριο της προς το Γενικό Στρατηγείο, τους αξιωματικούς, καπεταναίους, Πολιτικούς Εκπροσώπους και Αντάρτες του ΕΛΑΣ, σημείωνε μεταξύ άλλων, για το θέμα[5]: «Η υπογραφή της ιστορικής αυτής πολιτικοστρατιωτικής συμφωνίας αποτελεί πανηγυρική και επίσημη αναγνώριση του λαμπρού έργου σας και αποστομωτική απάντηση στους συκοφάντες και μικρόψυχους φανερούς και κρυφούς εχθρούς του λαού και ενίσχυση της ηρωικής σας προσπάθειας. Ταυτόχρονα μας επιβάλλει το βαρύ καθήκον να εντείνουμε όλες μας τις δυνάμεις για να φανούμε αντάξιοι των προσδοκιών του έθνους, της εμπιστοσύνης των συμμάχων μας και της μεγάλης και ωραίας αποστολής μας». Παρομοίου περιεχομένου τηλεγράφημα έστειλε στους ΕΛΑΣίτες, στις 26/7/1943, και η ΚΕ του ΕΛΑΣ[6]. Τέλος, στις ίδιες, με τις προαναφερόμενες, εκτιμήσεις κατέληξε και η Γραμματεία της ΚΕ του ΕΑΜ σε έκθεση της που δημοσιεύτηκε στο Βουνό, στα 1943, με τη ευκαιρία της δίχρονης δράσης του ΕΑΜ[7].

Σε αντίθεση με τον θριαμβευτικό τόνο που έδιναν στο θέμα το ΕΑΜ και τα έντυπα όργανά του το ΚΚΕ ακολούθησε μια πιο συγκρατημένη στάση χωρίς φυσικά αυτό να υποκρύπτει κάποια διαφοροποίηση του ως προς την υπογραφή ή το περιεχόμενο της συμφωνίας. Δημοσιότητα στο θέμα ο «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ», μπορούμε να πούμε πως, έδωσε καθυστερημένα. Το φιλοξένησε με μια μικρή είδηση στην πρώτη σελίδα του, υπό τον τίτλο «Το ΕΑΜ- ΕΛΑΣ σύμμαχοι των Ενωμένων Εθνών», 17 ημέρες μετά το σχετικό δημοσίευμα της «ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ» για το οποίο μιλήσαμε προηγουμένως. Ολόκληρο, εκείνο, το δημοσίευμα του «Ρ» έχει ως εξής[8]:

«Η ‘‘Ελεύθερη Ελλάδα’’ όργανο της ΚΕ του Εθνικο- Απελευθερωτικού Μετώπου- ΕΑΜ- στο φύλλο της 24 Ιούλη, δημοσιεύει τα έγγραφα που αντάλλαξε το γενικό συμμαχικό στρατηγείο Μέσης Ανατολής με το ΕΑΜ- ΕΛΑΣ για την υπογραφή στρατιωτικής συμφωνίας. Το κείμενο του συμφωνητικού το υπέγραψαν στις 5 Ιούλη στα Θεσσαλικά βουνά ο Ταξίαρχος Έντυ αντιπρόσωπος του στρατηγείου Μ. Ανατολής, ο αντιπρόσωπος του ΕΑΜ Βασ. Σαμαρινιώτης και οι αντιπρόσωποι του ΕΛΑΣ Στεφ. Σαράφης και Άρης Βελουχιώτης. Η στρατιωτική οργάνωση του ΕΛΑΣ διατηρεί ‘‘εις την εν Ελλάδι εμφάνισίν της την ονομασίαν της και την διοικητικήν της διάρθρωσιν’’. Θα εχτελεί κάθε επιχείρηση σα συμμαχική δύναμη των ενωμένων εθνών και στη βάση των γενικότερων συμμαχικών σχεδίων και συγκεκριμένα του Συμμαχικού στρατηγείου Μ. Ανατολής που στον τομέα του ανήκει η χώρα μας. Το ΕΑΜ- ΕΛΑΣ, το δημιούργημα, το καύχημα και η ελπίδα του ελληνικού λαού είνε πια αναγνωρισμένος σύμμαχος των Ενωμένων εθνών και αγωνίζεται στο πλευρό τους για τη συντριβή του φασισμού, για την εθνική λευτεριά και τις ελευτερίες του Ελληνικού λαού».

Έτσι αντιμετώπισε το σύμφωνο με το Σ.Μ.Α. το ΕΑΜικό κίνημα. Τι επιδίωκαν όμως με αυτό οι βρετανοί;

Το σύμφωνο και οι Βρετανοί

Αμετακίνητος στόχος των εγγλέζων ήταν να αποσπάσουν από την επιρροή και κυρίως την καθοδήγηση του ΚΚΕ το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ή τουλάχιστον να περιορίσουν αισθητά την δύναμη αυτών των οργανώσεων εφόσον δεν ήταν δυνατή η αποκομμουνιστικοποίησή τους. Αλλά για να πετύχουν το στόχο τους έπρεπε να επιχειρήσουν να θέσουν υπό τον έλεγχο τους το Εαμικό κίνημα δεδομένου ότι μια από την αρχή κάθετη ρήξη μαζί του δεν τους συνέφερε έπ’ ουδενί. «Το βασικό δεδομένο- γράφει ο Κρις Γουντχάουζ[9]- είναι ότι, όταν έφτασαν οι πρώτοι BLOS[10], το ΕΑΜ- ΕΛΑΣ ήταν ήδη σταθεροποιημένο, γερά οργανωμένο και με εξοπλισμό που βελτιωνόταν συνεχώς. Μέσα στον επόμενο χρόνο αναπτύχθηκε με ραγδαίο ρυθμό είτε το υποστήριζαν οι Βρετανοί, είτε όχι, ακλόνητο από τις επιθέσεις και την προπαγάνδα των Γερμανών, ακλόνητο και απ’ αυτήν ακόμα τη διάλυση της Γ’ Διεθνούς, το Μάιο του 1943». Κι ο Έντυ Μάγιερς συμπληρώνει αναφερόμενος στις βρετανικές στρατιωτικές ανάγκες της περιόδου εκείνης στην Ελλάδα[11]: «Το ΕΑΜ ήταν ήδη μια στιβαρή, αν και ολοκληρωτική οργάνωση που κάλυπτε τα τέσσερα πέμπτα των περιοχών που θα επιχειρούνταν τα σαμποτάζ και από αυτά ο Ζέρβας ήλεγχε μονάχα το ένα πέμπτο… Αν , λοιπόν, έκοβα τις σχέσεις μου με τον ΕΛΑΣ, θα αντιμετώπιζα αξεπέραστες δυσκολίες στην προσπάθειά μου να καλύψω το κενό με τις Εθνικές Ομάδες μέχρι το καλοκαίρι, δεδομένου άλλωστε ότι οπουδήποτε κι αν ενεργούσαν, θα έρχονταν αναπόφευκτα σ’ επαφή με τον ΕΛΑΣ της περιοχής εκείνης. Δύο λύσεις υπήρχαν: ή να πείσω τη SOE[12] να μειώσει την έκταση των σαμποτάζ κατά τέσσερα πέμπτα, όταν θα ερχόταν ή μεγάλη ώρα ή να επιχειρήσω ένα είδος ελέγχου του ΕΑΜ διαμέσου του Αρχηγείου της Μέσης Ανατολής».

Αφού δεν μπορούσε να αντιμετωπιστεί κατά μέτωπο, τον ΕΑΜ-ΕΛΑΣ έπρεπε να χειραγωγηθεί. Αυτό ακριβώς επιχειρήθηκε. Κι είναι χαρακτηριστικό πως για τη σύνδεση του ΕΛΑΣ με το Σ.Μ.Α. ο Μάγιερς άρχισε να προετοιμάζεται από το Μάρτη του ’43. Ετοίμασε μάλιστα ένα σχέδιο συμφωνίας που αν υιοθετούνταν ποτέ θα οδηγούσε στην ουσιαστική διάλυση του ΕΛΑΣ μέσω της κατάτμησης των δυνάμεων του και της υποταγής κάθε τμήματος στις εντολές βρετανού αξιωματικού[13]. Οι ηγεσίες του ΕΑΜ και του ΚΚΕ απέρριψαν ασυζητητί εκείνο το σχέδιο κι έτσι ύστερα από διαπραγματεύσεις φτάσαμε στη συμφωνία που τελικά υπογράφηκε.

Η σημασία του Συμφώνου για το ΕΑΜικο κίνημα

Λίγες ημέρες μετά την υπογραφή του συμφώνου, παρόμοιο σύμφωνο με το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής υπέγραψε και ο ΕΔΕΣ. Έτσι στα τέλη Ιουλίου συγκροτήθηκε στο Περτούλι το Κοινό Γενικό Στρατηγείο Ανταρτών της Ελλάδας (ΚΓΣΑ). Στη σύνθεσή του από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ πήραν μέρος οι Στ. Σαράφης, Α. Βελουχιώτης και Β. Σαμαρινιώτης. Από τον ΕΔΕΣ συμμετείχαν οι Ναπ. Ζέρβας, Κομνηνός Πυρομάγλου, ο συνταγματάρχης Μαυρομάτης και ο ταγματάρχης Γκικόπουλος. Τους Βρετανούς εκπροσώπησαν ο ταξίαρχος Ε. Μάγιερς, ο ταγματάρχης Ουάλας απεσταλμένος του Φόρεϊν Όφις και ο λοχαγός Ρος. Λίγο αργότερα στο ΚΓΣΑ προστέθηκε και αντιπροσωπεία της ΕΚΚΑ των Ψαρρού- Καρτάλη[14]. Το όλο εγχείρημα όμως δεν κράτησε περισσότερο από τρεις μήνες. Οι ίδιοι οι εγγλέζοι αλλά και οι μη Εαμικές οργανώσεις δεν ήθελαν κοινή δράση των ανταρτικών οργανώσεων κατά των δυνάμεων κατοχής αλλά ελευθερία των δικών τους κινήσεων για τον περιορισμό του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ, πράγμα που δεν ήταν καθόλου εύκολο να πετύχουν. Αντικειμενικά επομένως το ΚΓΣΑ χρεοκόπησε και ναυάγησε. Αντίθετα η αναγνώριση από μέρους του ΕΑΜικού κινήματος στη Μ. Βρετανία πρωταγωνιστικού ρόλου στις ελληνικές υποθέσεις έμελλε να αποβεί μοιραία για τα συμφέροντα του ελληνικού λαού. Επρόκειτο για μια πολιτική κίνηση που δύσκολα γινόταν κατανοητή ακόμη και από παράγοντες του αστικού πολιτικού κόσμου. «Η απότομη αυτή αλλαγή- γράφει για παράδειγμα ο Κ. Πυρομάγλου[15]- δεν μπορούσε παρά να προκαλέσει έκπληξη». Βέβαια η Εαμική ηγεσία δικαιολογούσε αυτή της την πολιτική με την ευγενή επιδίωξή της για ενότητα δράσης όλων των δυνάμεων κατά των κατακτητών και για αποφυγή εμφυλίου πολέμου ανάμεσα στις ελληνικές ανταρτικές δυνάμεις. Επρόκειτο όμως για λάθος δεδομένου ότι η υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο Σ.Μ.Α. «μείωνε την αυτοτέλειά του και διευκόλυνε τους Άγγλους στην υπονομευτική δουλειά εναντίον του»[16]. Ακόμα κι έτσι, όμως το κακό θα ήταν μικρό αν η υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο Σ.Μ.Α. ήταν ένα μεμονωμένο γεγονός, αν δηλαδή διορθωνόταν γρήγορα και δεν είχε συνέχεια. Συνέβηκε όμως ακριβώς το αντίθετο. Η συμφωνία του Λιβάνου, της Καζέρτας και- μετά τα Δεκεμβριανά- της Βάρκιζας, αποτέλεσαν του κρίκους σε μια αλυσίδα υποχωρήσεων απέναντι στο βρετανικό ιμπεριαλισμό όπου η υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής ήταν μόνο η αρχή.

Στο επόμενο: Η συμφωνία του Λιβάνου

Κείμενα – Επιμέλεια: Γιώργος Πετρόπουλος

ΠΗΓΗ: ergatikosagwnas.gr

[1] Βλέπε: Χάγκεν Φλάισερ: «Στέμμα και Σβάστικα», εκδόσεις Παπαζήση, τόμος Α’, σελ. 399

[2] Βλέπε ολόκλήρο το κείμενο της συμφωνίας: Εφημερίδα «Ελεύθερη Ελλάδα», αρ. φύλλου 24, Αθήνα 24 Ιουλίου 1943, Στ. Σαράφη: «Ο ΕΛΑΣ», εκδόσεις Επικαιρότητα, σελ. 149- 151, «Κείμενα της Εθνικής Αντίστασης», εκδόσεις Σ.Ε., τόμος Α’, σελ. 34- 36 και αλλού.

[3] Εφημερίδα «Ελεύθερη Ελλάδα», αρ. φύλλου 24, Αθήνα 24 Ιουλίου 1943

[4] Στ. Σαράφη: «Ο ΕΛΑΣ», εκδόσεις Επικαιρότητα, σελ. 151

[5] «Ελεύθερη Ελλάδα», στο ίδιο

[6] «Κείμενα της Εθνικής Αντίστασης», εκδόσεις Σ.Ε., τόμος Α’, σελ. 219

[7] Βλέπε: Π. Ρούσου: «Η Μεγάλη Πενταετία 1940- 1945», τόμος Α’, σελ. 344- 345

[8] «Ριζοσπάστης» 10/8/1943

[9]C. M. Woodhouse: «Το μήλο της Έριδος

[10]BritishLiaisonOfficers- Βρετανοί αξιωματικοί- σύνδεσμοι

[11]E. C. W. MYERS: «Ελληνική Περιπλοκή», εκδόσεις Εξάντας, σελ. 145- 146

[12] Πρόκειται για τα αρχικά της Βρετανικής Διοίκησης Ειδικών Επιχειρήσεων- SpecialOperationExecutive

[13]E. C. W. MYERS, στο ίδιο, σελ. 128- 129

[14] Θ. Χατζή: «Η Νικηφόρα Επανάσταση που χάθηκε», εκδόσεις Δωρικός, τόμος Β’, σελ. 248- 252                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     

[15] Κ. Πυρομάγλου: «Ο Δούρειος Ίππος», εκδόσεις Δωδώνη, σελ. 73

[16] «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ», εκδόσεις Σ.Ε., σελ. 429

Η μάχη των 33 ημερών στην Αθήνα, τον Δεκέμβρη του ’44, ανάμεσα στον ΕΛΑΣ από την μία πλευρά και στα Αγγλικά στρατεύματα κατοχής και τους ντόπιους συνεργάτες τους από την άλλη έμεινε στην ιστορία με διάφορες ονομασίες. Οι όροι «Μάχη της Αθήνας» και «Ο Μεγάλος Δεκέμβρης» χρησιμοποιήθηκαν από την ΕΑΜική πλευρά για να υποδηλώσουν τη σπουδαιότητα αλλά και την ολοκλήρωση της πρώτης φάσης - όπως αποδείχτηκε ιστορικά- του αγώνα ενός μεγαλειώδους κινήματος που γεννήθηκε με την έναρξη της τριπλής φασιστικής κατοχής και γιγαντώθηκε στα χρόνια της Αντίστασης στον κατακτητή δημιουργώντας όλους τους όρους και τις προϋποθέσεις της κοινωνικής αλλαγής στην Ελλάδα.

Ο όρος «Δεκεμβριανά» ανήκει στους αντιπάλους του ΕΑΜ και είχε ως στόχο να καλλιεργήσει την εντύπωση πως επρόκειτο για ένα κίνημα σαν εκείνα τα στρατιωτικά κινήματα- πραξικοπήματα που είχαν στόχο την αρπαγή της εξουσίας από τους νόμιμα κατέχοντες αυτήν και που πολλές φορές μέχρι τότε είχε γνωρίσει στην ιστορία της η Ελλάδα. Επρόκειτο για μια σαφή προσπάθεια διαστρέβλωσης της ιστορικής αλήθειας που πήρε αποκρουστικές διαστάσεις στη συνέχεια καθώς συνδέθηκε με τον απηνή διωγμό μέχρις φυσικής εξοντώσεως των αγωνιστών της αντίστασης, των κομμουνιστών, αριστερών και δημοκρατικών πολιτών.

Σήμερα, απ’ αυτούς που χρησιμοποιούν τον όρο «Δεκεμβριανά» μόνο ελάχιστοι είναι αυτοί που εννοούν τα ίδια με τους τότε αντιπάλους του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Οι περισσότεροι χρησιμοποιούν τον όρο αποϊδεολογικοποιημένα και περιγραφικά ώστε με μία λέξη να γίνεται αντιληπτή η αναφορά στο ιστορικό γεγονός ανεξαρτήτως πως το προσεγγίζει και πως το αποτιμά ο καθένας.

Παρόλα αυτά ο Δεκέμβρης του 1944 ήταν για τον ελληνικό λαό «ο Μεγάλος Δεκέμβρης». Η κορύφωση και η ολοκλήρωση- όπως προαναφέραμε της πρώτης φάσης, της εξ αντικειμένου πάλης για την εξουσία του κινήματος της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης. Το χαρακτήρα εκείνης της μάχης των 33 ημερών τον είχαν δώσει οι ίδιοι οι αντίπαλοι του ΕΑΜικού κινήματος δηλαδή οι Εγγλέζοι και οι ντόπια αστική τάξη που αργότερα μίλησαν για πόλεμο αποτροπής της κυριαρχίας του κομμουνισμού στην Ελλάδα. Πράγμα που σημαίνει πως μια νίκη του ΕΛΑΣ στην Αθήνα τον Δεκέμβρη του ’44 θα ήταν μια νίκη στο νευρικό κέντρο ισχύος του λεγόμενου δυτικού κόσμου, μια διεθνούς σημασίας αντιιμπεριαλιστική νίκη που θα άνοιγε το δρόμο για την κοινωνική αλλαγή στη χώρα.

Ο Εργατικός Αγώνας ανοίγει σήμερα μια σειρά ιστορικών δημοσιευμάτων στο Μεγάλο Δεκέμβρη με αφορμή την συμπλήρωση των 70 χρόνων από τότε. Στόχος μας είναι να δώσουμε όσο το δυνατό ολοκληρωμένα το ιστορικό γεγονός αλλά και να απαντήσουμε σε μια σειρά διαστρεβλώσεις της ιστορίας του εργατικού - λαϊκού και κομμουνιστικού κινήματος που δεν εμφανίστηκαν μόνο στο παρελθόν αλλά με διάφορους τρόπους επανέρχονται και σήμερα.

Η Ματωμένη Κυριακή

«…Και ξημέρωσε η 3 του Δεκέμβρη. Τρεις του Δεκέμβρη!… Όποιος έζησε στις 3 του Δεκέμβρη, στις 4 μπορούσε να πεθάνει. Ο προορισμός του ανθρώπου, που είναι: να κάνει κάτι μεγάλο ή να ζήσει κάτι μεγάλο εκπληρώνεται. Γιατί ο λαός, ο Αθηναϊκός λαός, κείνη τη μεγάλη μέρα αποκαλύφθηκε μπροστά στο ίδιο του το μεγαλείο»

Μενέλαος Λουντέμης[1]

Το πρωί της Κυριακής 3 Δεκεμβρίου του 1944 ο Ριζοσπάστης κυκλοφόρησε έχοντας στην κορυφή της πρώτης του σελίδας το κάλεσμα του ΕΑΜ για το μεγάλο συλλαλητήριο που θα γινόταν εκείνη τη μέρα. «Όλοι σήμερα στις 11 στο συλλαλητήριο του ΕΑΜ στο Σύνταγμα- Κάτω η κυβέρνηση του εμφυλίου πολέμου! Εμπρός για κυβέρνηση ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ Εθνικής Ενότητας!», ήταν οι πρώτες τυπωμένες φράσεις της εφημερίδας, που έπεφταν αμέσως στα μάτια του αναγνώστη.

Στη δεύτερη σελίδα, υπό τον τίτλο «Αποφάσεις της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ» ο αναγνώστης μπορούσε να διάβαζε εν συντομία το πολιτικό στίγμα των ημερών: «Απηχώντας τη γενική απαίτηση του ελληνικού λαού να προστατευθούν οι ελευθερίες του, να εξασφαλιστεί η ομαλή δημοκρατική εξέλιξη της χώρας, να συλληφθούν όλοι οι προδότες και οι δοσίλογοι, να πέσει η κυβέρνηση του εμφυλίου πολέμου και να σχηματιστεί κυβέρνηση πραγματικής εθνικής ενότητας, η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ σε έκτακτη χθεσινοβραδινή συνεδρίασή της πήρε τις πιο κάτω αποφάσεις: 1. Να απευθύνει έκκληση στις Κυβερνήσεις των Συμμάχων Μ. Βρεττανίας, Σοβιετικής Ένωσης και Αμερικής. 2. Να οργανωθεί παλλαϊκή συγκέντρωση στην πλατεία Συντάγματος σήμερα στις 11 το πρωί όπου θα μιλήσουν εκπρόσωποι των Εαμικών κομμάτων. 3. Να οργανωθεί και να κηρυχθεί παλλαϊκή απεργία για τη Δευτέρα 4 Δεκέμβρη. 4. Να ανασυγκροτηθεί η Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ».

Ειδικά για την τελευταία απόφαση, στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας, υπό τον τίτλο «Ανασυγκροτήθηκε η ΚΕ του ΕΛΑΣ», υπήρχε η εξής είδηση: «Στη χθεσινή της συνεδρίαση η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ αποφάσισε την ανασυγκρότηση της Κεντρικής Επιτροπής του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ). Η Κεντρική Επιτροπή του ΕΛΑΣ ανέλαβε την ανώτατη διοίκηση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ και της Εθνικής Πολιτοφυλακής ολόκληρης της χώρας»[2].

Χωρίς αμφιβολία τα πράγματα ήσαν πάρα πολύ σοβαρά κι εκείνη την Κυριακή έμελλε να πάρουν έναν ποιοτικά διαφορετικό δρόμο. Μια μέρα πριν, είχε προκληθεί πολιτική κρίση στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Γ. Παπανδρέου με κύρια αφορμή το στρατιωτικό ζήτημα που επικεντρωνόταν στην απαίτηση του αστικού πολιτικού κόσμου και των Εγγλέζων να διαλυθεί ο ΕΛΑΣ. Οι Εαμίτες υπουργοί είχαν όλοι τους παραιτηθεί και τίποτα δεν έδειχνε ότι θα ξαναγύριζαν στις θέσεις τους. Το ρήγμα ανάμεσα στον Εαμικό και στον αστικό πολιτικό κόσμο ήταν αρκετά βαθύ. Βαθύτερο δεν γινόταν.

Το ματοκύλισμα του λαού

Το κύριο άρθρο του Ριζοσπάστη εκείνης της Κυριακής 3 Δεκεμβρίου του 1944 ήταν γραμμένο από τον ηγέτη του ΚΚΕ- έναν από τους παραιτηθέντες Εαμίτες υπουργούς- Γ. Ζέβγο. Είχε τον τίτλο «ΕΜΠΡΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΥΤΕΡΙΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ», κι εξηγούσε- μέσα από έναν απολογισμό του έργου της κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου- πως είχε προκληθεί η κρίση. «Τώρα- έγραφε ο Ζέβγος καταλήγοντας- το λόγο τον έχει ο ελληνικός λαός. Οι μπαρουτοκαπνισμένοι μαχητές του ΕΛΑΣ, που τους ζητούν να παραδώσουν τα τιμημένα και κερδισμένα σε μάχες όπλα τους. Οι περήφανοι πολίτες της Αθήνας, που αντιμετώπισαν νικηφόρα τις ορδές των Γερμανών και των προδοτών. Όλοι οι δημοκράτες, όλοι όσοι πονάν την Ελλάδα και το λαό της θα βρεθούν ενωμένοι στις γραμμές του για να υπερασπίσουν τη λευτεριά του, τη ζωή του, τα δημοκρατικά του δικαιώματα, την εθνική ανεξαρτησία. Ο ελληνικός λαός θα σαρώσει την κυβέρνηση του εμφυλίου πολέμου και θα δημιουργήσει μια κυβέρνηση πραγματικής εθνικής ενότητας»[3].

Χωρίς αμφιβολία ο Ζέβγος είχε δίκιο. Η πολιτική πρωτοβουλία, από τα χέρια των πολιτικών περνούσε στα χέρια των μαζών που με τη δράση τους θα γίνονταν ο πρωταγωνιστής τη ιστορίας.

Κυριακή 3 Δεκεμβρίου 1944. Γύρω στις 10 και 45’ π. μ. η πλατεία συντάγματος και οι γύρω δρόμοι έχουν πλημμυρίσει από τις χιλιάδες λαού που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του ΕΑΜ. Μπροστά στον Άγνωστο Στρατιώτη έχουν συγκεντρωθεί λαϊκές επιτροπές, διοικήσεις σωματείων και στελέχη του λαϊκού κινήματος γιατί όπως γράφει ο Θ. Χατζής[4] «Είχε προγραμματιστεί ν’ αρχίσει η εκδήλωση με κατάθεση στεφάνων στη μνήμη εκείνων που θυσίασαν τη ζωή τους για τη λευτεριά και την ανεξαρτησία».

Όμως, τίποτα απ’ όλα αυτά δεν έμελλε να πραγματοποιηθεί.

Η κυβέρνηση Παπανδρέου, που αρχικά είχε δώσει την άδεια να γίνει το συλλαλητήριο, τα μεσάνυχτα 2 προς 3 Δεκεμβρίου την ανακάλεσε με την πρόφαση πως το συλλαλητήριο ήταν η απαρχή «σειράς επαναστατικών πράξεων αι οποίαι απέβλεπαν εις κατάλυσιν του κράτους»[5] . Επρόκειτο για μια σαφή πρόκληση σε βάρος του ΕΑΜικού κινήματος που εκδηλωνόταν στο παραπέντε του συλλαλητηρίου για να προκαλέσει, το λιγότερο, όξυνση και πιθανότατα για να δικαιολογήσει όλα όσα επακολούθησαν.

Στις 11 π.μ. το πλήθος στην πλατεία Συντάγματος και τους γύρω δρόμους όλο και πύκνωνε τις γραμμές του με σημαίες, λάβαρα και πλακάτ, με τις προκηρύξεις και τα φέιγ- βολάν να πέφτουν βροχή. Τα συνθήματα "όχι άλλη κατοχή", "Παπανδρέου παραιτήσου" κυριαρχούσαν σ' όλα τα χείλη.

Απέναντι στο λαό που διαδήλωνε ήσαν οι αστυνομικοί που είχαν οχυρωθεί στην είσοδο του κτηρίου, στην ταράτσα και στα παράθυρα της Αστυνομικής Διεύθυνσης που βρισκόταν στη συμβολή των οδών Πανεπιστημίου και βασιλίσσης Σοφίας (τότε Κηφισίας), στη ταράτσα των Παλιών Ανακτόρων (Βουλή) και στο απέναντι του κτηρίου πεζοδρόμιο, προς την πλευρά του Αγνώστου Στρατιώτη. Επίσης στους γύρω από την πλατεία δρόμους υπήρχαν αγγλικά άρματα μάχης[6].

Οι πρώτες συγκρούσεις και αψιμαχίες των διαδηλωτών με την αστυνομία εκδηλώθηκαν όταν το πλήθος έφτανε, από τους γύρω δρόμους, στα σημεία των προσέγγισής της πλατείας Συντάγματος κι εμποδιζόταν να εισχωρήσει από τις αστυνομικές δυνάμεις. Ξαφνικά, χωρίς να υπάρχει ορατός λόγος, από τα παράθυρα της Αστυνομικής Διεύθυνσης και από τα άλλα σημεία οχύρωσης των αστυνομικών άρχισαν να πέφτουν πυροβολισμοί. Γράφει η Μέλπω Αξιώτη[7]:

«Δίπλα απ’ τα’ ανάκτορα αστυνομικοί και φασίστες εκείνη τη στιγμή μας πυροβολούν στον ψαχνό. Κορίτσια τότε δείχνουν τα στήθεια τους και φωνάζουν: βαράτε εδώ! Είμαστε άοπλοι! Και οι φασίστες τα βαρούν… Οι νεκροί πέφτουν τώρα γύρω- τριγύρω μας ένας- ένας χάμω, σα σπουργίτια. Οι ξένοι ανταποκριτές στέκουν εκστατικοί. Ένας Αμερικανός με στολή χυμά κι αρπά πιστόλι αστυνομικού που ήταν έτοιμο ν’ ανάψει. Άλλος Αμερικανός πίσω από τανκ εγγλέζικο φωτογραφίζει το λάβαρο του ΕΑΜ που μούσκεψε σε σκοτωμένου το αίμα… Πολλοί από τους πόλισμαν πετούν τα όπλα τους στους διαδηλωτές και οι διαδηλωτές τους σηκώνουν στα χέρια. Οι Άγγλοι γύρω- γύρω και πάνω στα τανκς, στη ‘‘Μεγάλη Βρετάνια’’ στα πεζοδρόμια, ανάμεσα στο πλήθος, φλεγματικοί παντού και αξιοπρεπείς στέκουν και βλέπουν τη δολοφονία μας, πως θάστεκαν να βλέπουν ταινία κινηματογράφου. Στο τέλος- τέλος παίρνουν μέρος. Μαζεύουν με τα φορτηγά τους, τραυματισμένους και γερούς. Ήταν αυτοί οι πρώτοι όμηροι. Σε λίγες μέρες γίνηκαν χιλιάδες».

Τις αλυσίδες ή τα όπλα;

Ο απολογισμός της δολοφονικής επίθεσης ήταν 21 νεκροί και 140 τραυματίες[8], γεγονός που δίκαια βάφτισε την 3^η Δεκεμβρίου 1944 ως «Ματωμένη Κυριακή».

Την επομένη 4 Δεκεμβρίου ολόκληρη η Ελλάδα νεκρώθηκε από τη γενική απεργία που είχε κηρύξει το ΕΑΜ. Στην πρωτεύουσα ο λαός οδήγησε τα θύματά του στην τελευταία τους κατοικία. Στην κεφαλή της νεκρώσιμης πομπής ένα τεράστιο, που το κρατούσαν μαυροφορεμένες κοπέλες πανό έγραφε: «ΟΤΑΝ Ο ΛΑΟΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΤΗΣ ΤΥΡΑΝΝΙΑΣ, ΔΙΑΛΕΓΕΙ Ή ΤΙΣ ΑΛΥΣΙΔΕΣ Ή ΤΑ ΟΠΛΑ». Πράγματι ο λαός δεν θα αργούσε να διαλέξει.

Επιστρέφοντας από το νεκροταφείο τα πλήθη, δέχτηκαν ένοπλη επίθεση από τους Χίτες με τραγικό απολογισμό άλλους 100 νεκρούς και τραυματίες. Η συνέχεια ήταν πραγματική χιονοστιβάδα. Ο Σκόμπυ κήρυξε στρατιωτικό νόμο. Οι βρετανικές στρατιωτικές δυνάμεις κύκλωσαν και αφόπλισαν το 2ο Σύνταγμα της II μεραρχίας του ΕΛΑΣ. Κι ο ΕΛΑΣ άρχισε τις επιχειρήσεις κατά των Χιτών και των αστυνομικών τμημάτων της Αθήνας και του Πειραιά.

Στις 5 Δεκεμβρίου ο Σκόμπυ πήρε διαταγή από τον Τσώρτσιλ να συμπεριφέρεται σα να βρίσκεται σε κατεχόμενη πόλη. «Είσθε υπεύθυνος- έλεγε η διαταγή- για την τήρηση της τάξεως στην Αθήνα και πρέπει να εξουδετερώσετε ή να συντρίψετε όλες τις ομάδες του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, που θα πλησιάσουν προς την πόλη...Μη διστάζετε, πάντως, να ενεργείτε σαν να βρίσκεστε σε κατεχόμενη πόλη, όπου έχει ξεσπάσει τοπική εξέγερση»[9].

Η αγγλική στρατιωτική επέμβαση στις ελληνικές υποθέσεις ήταν γεγονός κι απέναντι της μοιραία ξεδιπλώθηκε η λαϊκή αντίσταση, που κράτησε 33 ολόκληρες ημέρες. Ο λαός, ανάμεσα στις αλυσίδες και τα όπλα διάλεξε αυτό που ταίριαζε περισσότερο στο φρόνημα και την ιστορία του: τα όπλα.

Ο Δεκέμβρης του ’44 ασφαλώς δεν προέκυψε τυχαία. Και δεν θα συνέβαινε ποτέ χωρίς την αγγλική παρουσία στην Ελλάδα που- από μια συμμαχική απόβαση με το πρόσχημα της απελευθέρωσης της χώρας- μετατράπηκε σε δεύτερη κατοχή. Για να κατανοήσουμε καλύτερα τον Δεκέμβρη οφείλουμε να πάμε λίγο πιο πίσω στον ιστορικό χρόνο και να ξετυλίξουμε το κουβάρι, ξεκινώντας από το ιστορικό εκείνο σημείο που ταυτίζεται με την εδραίωση της αγγλικής παρουσίας στις ελληνικές υποθέσεις.

Στο επόμενο: Η υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής.

Κείμενα – Επιμέλεια: Γιώργος Πετρόπουλος

ΠΗΓΗ: ergatikosagwnas.gr

[1] Μενέλαος Λουντέμης: «Ο Μεγάλος Δεκέμβρης», εκδόσεις Μαρή & Κοροντζή, Αθήνα 1945, σελ. 40

[2] Ριζοσπάστης 3/12/1944, «Ριζοσπαστης περίοδος 1941- 1945- Κατοχή- Δεκεμβριανά», Εκδόσεις Ριζοσπαστης- Σύγχρονη Εποχή, σελ. 241- 242

[3] στο ίδιο, σελ. 241

[4] Θ. Χατζή: «Η Νικηφόρα Επανάσταση που χάθηκε», εκδόσεις Δωρικός, τόμος Δ’, σελ. 198

[5] Γ. Παπανδρέου: «Κείμενα», τόμος β’ «Η απελευθέρωσις της Ελλάδος», εκδόσεις Μπίρης, σελ. 211

[6] Σπ. Γασπαρινάτου: «Απελευθέρωση- Δεκεμβριανά- Βάρκιζα», εκδόσεις Ι. Σιδέρης, τόμος Α’, σελ. 258

[7] Μέλπω Αξιώτη: «Απάντηση σε 5 ερωτήματα» εκδόσεις Μαρή & Κοροντζή, Αθήνα 1945, σελ. 66

[8] «Ρ» της 4/12/1944. Αντίθετα η αντιεαμική πλευρά προσπάθησε να μειώσει τον απολογισμό του αίματος. Η κυβέρνηση Παπανδρέου για παράδειγμα, μίλησε για 10 νεκρούς και 26 τραυματίες (Γ. Ιατρίδη: «Εξέγερση στην Αθήνα», εκδόσεις Νέα Σύνορα, σελ. 184)

[9] Γ. Ανδρικόπουλου: «1944 Κρίσιμη Χρονιά», εκδόσεις Διογένης, τόμος Β', σελ. 257

Του ΚΩΣΤΑ ΛΑΠΑΒΙΤΣΑ*

Στους Νιου Γιορκ Τάιμς της 30ης Νοεμβρίου ο Πολ Κρούγκμαν δημοσίευσε δύο πολύ ενδιαφέροντα κείμενα περί 'Κακών Ευρωπαίων' και περί της Άκραίας Περίπτωσης στην Ευρώπη'. Με δύο λόγια, ούτε η Γαλλία, ούτε η Ιταλία, ούτε η Ισπανία, ούτε ακόμη και η κακόμοιρη Ελλάδα, είναι οι 'Κακοί Ευρωπαίοι'. Η πηγή του προβλήματος στην Ευρωζώνη, η 'Ακραία Περίπτωση', είναι η Γερμανία. 

Για ποιό λόγο;

Διότι ο γερμανικός πληθωρισμός, όπως αυτός προσεγγίζεται με το ονομαστικό μοναδιαίο κόστος εργασίας,ήταν συστηματικά κάτω από τον πληθωρισμό την Γαλλίας και της Ιταλίας, όπως δείχνει και ο πίνακας του Κρούγκμαν:    

Όχι μόνο αυτό όμως. Ο γερμανικός πληθωρισμός ήταν και συστηματικά κάτω του στόχου της ΕΚΤ για πληθωρισμό στο 2% ετησίως.

Η Γαλλία και η Ιταλία, από την άλλη, πέτυχαν το στόχο με πολύ μεγαλύτερη ακρίβεια. Το αποτέλεσμα της γερμανικής παρασπονδίας (προς τα κάτω) ήταν η συστηματική συσσώρευση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος για τη Γερμανία εντός της Ευρωζώνης, εφόσον δε μπορούσε να υπάρξει υποτίμηση. Άρα εμφανίστηκαν τεράστια γερμανικά πλεονάσματα και εξαγωγή ύφεσης στην υπόλοιπη Ευρώπη. Αυτή είναι η πηγή του προβλήματος της ΟΝΕ, όπως ο Κρούγκμαν μας λέει ότι τώρα συνειδητοποίησε.

Πως να αντισταθεί κανείς στον πειρασμό να χαμογελάσει; 

Η πρώτη μελέτη του RMF στο Λονδίνο τον Μάρτιο του 2010 έδειχνε ακριβώς ότι η Γερμανία είναι η πηγή του προβλήματος γιατί κρατάει τους ονομαστικούς μισθούς χαμηλά και 'φτωχαίνει τους γείτονές της' εντός της Ευρωζώνης. Στη μελέτη που έκανα με τον Χάινερ Φλάσμπεκ το 2013 για λογαριασμό του Ινστιτούτου Ρόζα Λούξεμπουργκ αναπτύξαμε πλήρως το επιχείρημα και καταδείξαμε ότι το πρόβλημα έχει μετατοπιστεί στο κέντρο της Ευρωζώνης, αφού οι μισθοί στην περιφέρεια έχουν συντριβεί. 

Ο πίνακας που παραθέτω είναι από τη μελέτη εκείνη και αρχικά αναρτήθηκε στο μπλογκ μου στις 10 Μαρτίου του 2014 με τίτλο 'Η γαλλική και ιταλική επιπλοκή της Ευρωζώνης'. Δείχνει παραστατικά το πρόβλημα: η Γερμανία συνεχίζει να κρατάει χαμηλά τους μισθούς - πολύ κάτω του στόχου του 2% της ΕΚΤ - η Ελλάδα και η Ισπανία έχουν συντριβεί (και οι μισθοί τους θα μείνουν χαμηλά μέσα στην Ευρωζώνη), αλλά οι γαλλικοί και ιταλικοί μισθοί δεν έχουν πέσει, αφού παραμένουν κοντά στο στόχο. Το ανταγωνιστικό κενό με την Γερμανία διευρύνεται και οι δύο αυτές οικονομίες πνίγονται μέσα στην Ευρωζώνη.

ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΟ ΜΟΝΑΔΙΑΙΟ ΚΟΣΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ    

Ο Κρούγκμαν συνειδητοποιεί φυσικά ότι η επιβολή περαιτέρω λιτότητας στη Γαλλία και την Ιταλία - όπως βλακωδώς επιμένει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή - είναι συνταγή απόλυτης καταστροφής που στρέφεται κατά του θύματος και όχι του θύτη. Προτείνει διστακτικά μια επιθετική νομισματική πολιτική που ίσως αυξήσει των πληθωρισμό στη Γερμανία (που; πως; από ποιόν;), αλλά συνειδητοποιεί ότι δεν πρόκειται να το επιτρέψει η Γερμανία. Και παραδίδει τα όπλα μπροστά στην 'καταστροφική δύναμη των κακών ιδεών'

Το πρόβλημα δεν είναι φυσικά οι ΄κακές ιδέες' περί λιτότητας, όπως δυστυχώς πολλοί πιστεύουν ακόμη και στην Αριστερά στην χώρα μας. Η ΕΕ αναμφίβολα πάσχει από επιδημία νεοφιλελευθερισμού, αλλά αν το ζήτημα ήταν απλώς οι ιδέες, θα αρκούσε ίσως μια σειρά σεμιναρίων στην κ. Μέρκελ. Ούτε φυσικά φταίει η απουσία 'πραγματικής' κεντρικής τράπεζας, ή ενός ενιαίου κράτους στην ΕΕ. Είναι σωστό ότι πρόκειται περί αδυναμιών, αλλά το πρόβλημα της νομισματικής ένωσης είναι βαθύτερο, όπως σωστά ισχυρίζεται τώρα και ο Κρούγκμαν.

Ένα πρόβλημα τέτοιου μεγέθους είναι στη βάση του ταξικό, όπως μας δίδαξε ο Καρλ Μαρξ πριν πολλά χρόνια. Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, το γερμανικό εξαγωγικό κεφάλαιο και οι γερμανικές τράπεζες είναι απολύτως κερδισμένοι από την πολιτική μισθών στη Γερμανία. Κρατώντας τους μισθούς χαμηλά έχουν μετατρέψει τη Γερμανία σε μια τεράστια εξαγωγική μηχανή (50% του ΑΕΠ είναι εξαγωγές) που κυριαρχεί στην (ουσιαστικά εγχώρια) αγορά της Ευρωζώνης. Δεδομένου δε ότι η Γερμανία είναι ο κύριος δανειστής στην ΕΕ, η πολιτική ισχύς της είναι πλέον γιγαντιαία.

Δεν υπάρχει το παραμικρό ενδιαφέρον από πλευράς γερμανικού κεφαλαίου για να αλλάξει η κατάσταση. Απεναντίας. Η γερμανική πολιτική μετά το 2010 έχει κάνει την ΟΝΕ ακόμη σκληρότερη. Αντί να πιέζεται σήμερα η Γερμανία, ασκείται πίεση στη Γαλλία και την Ιταλία να ακολουθήσουν μια καταστροφική πολιτική.

Παρ' όλα αυτά, η διαπίστωση που τελικά έκανε και ο Κρούγκμαν έχει την αξία της, τουλάχιστον για τη χώρα μας. Η άτεγκτη στάση της Γερμανίας και της Τρόικα, ο εξευτελισμός της κυβέρνησης Σαμαρά-Βενιζέλου, δεν είναι αποτέλεσμα ιδεολογικής εμμονής, αλλά πηγάζει από σκληρά συμφέροντα που είναι σύμφυτα με την ΟΝΕ. Δεν πρόκειται η Γερμανία να υποχωρήσει στο θέμα του χρέους και της λιτότητας, όταν γνωρίζει ότι θα πάρει σειρά η υπόλοιπη περιφέρεια και το κέντρο, τινάζοντας στον αέρα ένα σύστημα που ευνοεί τα γερμανικά συμφέροντα.

Δεν υπάρχει όμως λόγος να συζητάμε άλλο για την καταρρέουσα κυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ. Το ζητούμενο είναι να αντιληφθεί ο ΣΥΡΙΖΑ, έστω και την ύστατη ώρα, ότι το πρόβλημα δεν είναι η περιβόητη κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού, αλλά η ίδια η φύση της ΟΝΕ. Τα προβλήματα που έχουν ταξική ρίζα δυστυχώς δε λύνονται με 'σκληρές διαπραγματεύσεις'. Ακόμη και τα άρθρα του Κρούγκμαν δείχνουν ότι έρχεται αναπόφευκτη σύγκρουση που απαιτεί ουσιαστική προετοιμασία.

* Πηγή:costaslapavitsas.blogspot.co.uk