Εκτύπωση αυτής της σελίδας
Δευτέρα, 11 Σεπτεμβρίου 2017 05:25

Ο κίνδυνος του «κραχ» και τα «μυστήρια» μιας ασταθούς ανάκαμψης

Γράφτηκε από τον

paoik.jpg

Εκθέσεις, πυκνή αρθρογραφία, δηλώσεις κ.λπ. από κάθε είδους εκπροσώπους των αγορών συνόδευσε τη συνάντηση των τριών κεντρικών τραπεζιτών του δυτικού ιμπεριαλιστικού μπλοκ (του κ. Ντράγκι της Ε.Ε., της κ. Γέλεν των ΗΠΑ και του κ. Κουρόντα της Ιαπωνίας) στο Jackson Hole στις ΗΠΑ πριν από λίγες μέρες – ένα είδος διαλόγου και «ζύμωσης» μεταξύ των εκπροσώπων της χρηματιστικής παγκοσμιοποίησης για τις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας.

Πα­ρα­δό­ξως, αυτός ο διά­λο­γος βα­ρύ­νε­ται με έκ­δη­λη απαι­σιο­δο­ξία για τις προ­ο­πτι­κές των διε­θνών αγο­ρών, προ­φη­τεί­ες για επερ­χό­με­νο «κραχ», νευ­ρι­κό­τη­τα για τις συ­νέ­πειες των επι­λο­γών των κε­ντρι­κών τρα­πε­ζι­τών όσον αφορά τα επι­τό­κια, αγνω­στι­κι­σμό για «ανε­ξή­γη­τα φαι­νό­με­να», αλλά και χτυ­πή­μα­τα «κάτω από τη μέση».

Δείγ­μα της νευ­ρι­κό­τη­τας, το γε­γο­νός ότι οι κ.κ. Ντρά­γκι και Γέλεν στις επί­ση­μης δη­λώ­σεις τους εξα­πέ­λυ­σαν… επί­θε­ση κατά ση­μα­ντι­κών πλευ­ρών της οι­κο­νο­μι­κής ατζέ­ντας του Αμε­ρι­κα­νού προ­έ­δρου Ντό­ναλντ Τραμπ (όπως η χα­λά­ρω­ση του ρυθ­μι­στι­κού πλαι­σί­ου Dodd-Frank για τον τρα­πε­ζι­κό τομέα), κατά πα­ρά­βα­ση των ειω­θό­των και κάθε έν­νοιας δι­πλω­μα­τι­κού τακτ…

«Δη­λη­τη­ρια­σμέ­νη» αι­σιο­δο­ξία

Όλα αυτά μοιά­ζουν πα­ρά­δο­ξα μέσα σε ένα κλίμα όπου οι προ­βλέ­ψεις όλων των ιθυ­νό­ντων χά­ρα­ξης πο­λι­τι­κής για την πα­γκό­σμια ανά­πτυ­ξη είναι αι­σιό­δο­ξες. Πράγ­μα­τι, ακόμη και το πολύ συ­γκρα­τη­μέ­νο όσον αφορά τις εκτι­μή­σεις και προ­βλέ­ψεις του ΔΝΤ, προ­βλέ­πει «ευ­ρεία ανά­καμ­ψη» της πα­γκό­σμιας οι­κο­νο­μί­ας, «για πρώτη φορά εδώ και μία δε­κα­ε­τία» - με την έν­νοια ότι, για πρώτη φορά ύστε­ρα από το ξέ­σπα­σμα της κρί­σης το 2008, η ανά­καμ­ψη αφορά ταυ­τό­χρο­να τόσο τις ΗΠΑ (όπου η ανά­καμ­ψη έχει ξε­κι­νή­σει ήδη από το 2011-12) όσο και την Ευ­ρώ­πη αλλά και την Ια­πω­νία, που ήταν «κολ­λη­μέ­νες» σε συν­θή­κες οι­κο­νο­μι­κής στα­σι­μό­τη­τας ή αναι­μι­κής ανά­πτυ­ξης. Οι φόβοι που κυ­ριάρ­χη­σαν στο διά­στη­μα με­τα­ξύ των μέσων του 2015 και του φθι­νο­πώ­ρου του 2016, ότι η κρίση στις λε­γό­με­νες Ανα­πτυσ­σό­με­νες οι­κο­νο­μί­ες (χώρες BRICKS) θα πυ­ρο­δο­τή­σει νέο γύρο γε­νι­κευ­μέ­νης κρί­σης δεν επα­λη­θεύ­τη­καν, αντί­θε­τα η κα­τά­στα­ση στις Ανα­πτυσ­σό­με­νες οι­κο­νο­μί­ες στα­θε­ρο­ποι­ή­θη­κε και το ΔΝΤ δια­πι­στώ­νει ότι αυτές από τα τέλη του 2016 συμ­βάλ­λουν πλέον θε­τι­κά στην αύ­ξη­ση του όγκου του πα­γκό­σμιου εμπο­ρί­ου αλλά και στους πα­γκό­σμιους ρυθ­μούς ανά­πτυ­ξης.

Παρ’ όλα αυτά, η αι­σιο­δο­ξία τε­λειώ­νει εδώ. Από δω και πέρα, αρ­χί­ζουν οι δυ­σμε­νείς προ­βλέ­ψεις, η έκ­φρα­ση φόβων, οι προ­φη­τεί­ες περί επερ­χό­με­νου «κραχ», η δή­λω­ση πλή­ρους αδυ­να­μί­ας να εξη­γη­θούν «ανε­ξή­γη­τα φαι­νό­με­να», όπως η διαρ­κής κα­θή­λω­ση της πα­ρα­γω­γι­κό­τη­τας και πάνω απ’ όλα το «ανε­ξή­γη­το» του επί­μο­να χα­μη­λού πλη­θω­ρι­σμού. Ο κίν­δυ­νος του απο­πλη­θω­ρι­σμού προ­σώ­ρας έχει ξε­πε­ρα­στεί, αλλά ο πλη­θω­ρι­σμός δεν ακο­λου­θεί την ανα­με­νό­με­νη λόγω της «ευ­ρεί­ας ανά­καμ­ψης» ανο­δι­κή πο­ρεία.

7 λόγοι για γε­νι­κευ­μέ­νη νευ­ρι­κό­τη­τα

Ο κοι­νός πα­ρο­νο­μα­στής εκ­θέ­σε­ων, άρ­θρων και δη­λώ­σε­ων είναι τού­τος:

- Δια­πι­στώ­νε­ται γε­νι­κευ­μέ­νη ανά­καμ­ψη με μέ­τριους ρυθ­μούς ανά­πτυ­ξης (που στις ΗΠΑ δεν μπο­ρούν να ξε­πε­ρά­σουν δυ­να­μι­κά το 2% και στην Ευ­ρώ­πη κι­νού­νται με­σο­σταθ­μι­κά λίγο πάνω από το 1,5%) και έχει ξε­πε­ρα­στεί ο κίν­δυ­νος του απο­πλη­θω­ρι­σμού.

- Ωστό­σο, κατά ανε­ξή­γη­το τρόπο, ο πλη­θω­ρι­σμός μένει κολ­λη­μέ­νος σε χα­μη­λά επί­πε­δα – δείγ­μα ότι «κάτι δεν πάει καλά».

- Επί­σης, η πα­ρα­γω­γι­κό­τη­τα είναι σε πολύ χα­μη­λές πτή­σεις.

- Δέκα χρό­νια ύστε­ρα από το ξέ­σπα­σμα της κρί­σης, τα κρα­τι­κά χρέη, αλλά και το συ­νο­λι­κό χρέος (υπο­λο­γί­ζο­ντας και το ιδιω­τι­κό, επι­χει­ρή­σε­ων και νοι­κο­κυ­ριών) έχουν αυ­ξη­θεί θε­α­μα­τι­κά, απο­τε­λώ­ντας «βόμβα» στα θε­μέ­λια της πα­γκό­σμιας οι­κο­νο­μί­ας.

- Οι (γεω)πο­λι­τι­κοί κίν­δυ­νοι πα­ρα­μέ­νουν, τρο­φο­δο­τού­με­νοι πλέον και από τον ναρ­κισ­σι­σμό (!) και τους επι­κίν­δυ­νους ακρο­βα­τι­σμούς του νέου πλα­νη­τάρ­χη.

- Λόγω της «ευ­ρεί­ας ανά­καμ­ψης» αλλά και της υπερ­τί­μη­σης («φού­σκες») των αγο­ρών, οι κε­ντρι­κοί τρα­πε­ζί­τες είναι υπο­χρε­ω­μέ­νοι να προ­χω­ρή­σουν στην αύ­ξη­ση των επι­το­κί­ων, αλλά οι μέ­τριοι ρυθ­μοί ανά­πτυ­ξης και ο χα­μη­λός πλη­θω­ρι­σμός επι­βάλ­λουν αυτό να γίνει «συ­γκρα­τη­μέ­να», για να μην τεθεί σε κίν­δυ­νο η αστα­θής ανά­καμ­ψη.

- Η αύ­ξη­ση των επι­το­κί­ων των κε­ντρι­κών τρα­πε­ζών, ύστε­ρα από μία δε­κα­ε­τία μειώ­σε­ων και πα­ρα­μο­νής τους σε σχε­δόν μη­δε­νι­κά επί­πε­δα, υπάρ­χει κίν­δυ­νος να προ­κα­λέ­σει με­γά­λη νευ­ρι­κό­τη­τα ή και «κραχ» στις αγο­ρές, ξα­να­βυ­θί­ζο­ντας την πα­γκό­σμια οι­κο­νο­μία.
Είναι φα­νε­ρό ότι σε αυτό τον κα­τά­λο­γο των ζη­τη­μά­των που συ­νο­ψί­ζο­νται σε ένα με­γά­λο «ναι μεν αλλά», η πλά­στιγ­γα γέρ­νει προς το «αλλά»…   

Φτηνό χρήμα, επι­τό­κια και «φού­σκες»

Για να απο­τρέ­ψουν την πλήρη κα­τάρ­ρευ­ση των αγο­ρών και της πα­γκό­σμιας οι­κο­νο­μί­ας, οι κε­ντρι­κές τρά­πε­ζες των ΗΠΑ, της Ε.Ε. και της Ια­πω­νί­ας αύ­ξη­σαν θε­α­μα­τι­κά τους ισο­λο­γι­σμούς τους στα χρό­νια ύστε­ρα από το 2008, «κό­βο­ντας χρήμα» και διο­χε­τεύ­ο­ντας στην αγορά τε­ρά­στιες πο­σό­τη­τες ρευ­στό­τη­τας – πάνω από 15 τρισ. δο­λά­ρια! Αγο­ρά­ζο­ντας κάθε εί­δους ομό­λο­γα (όχι μόνο κρα­τι­κά αλλά και εται­ρειών, όχι μόνο υψη­λής αλλά και χα­μη­λής αξιο­λό­γη­σης) και μειώ­νο­ντας τα επι­τό­κια στο μηδέν, στή­ρι­ξαν τις τρά­πε­ζες αλλά και τον επι­χει­ρη­μα­τι­κό τομέα. Αυτό κρά­τη­σε τα επι­τό­κια τόσο των κρα­τι­κών όσο και εται­ρι­κών ομο­λό­γων χα­μη­λά, απο­σό­βη­σε κρα­τι­κές και εται­ρι­κές χρε­ο­κο­πί­ες, διευ­κό­λυ­νε το δα­νει­σμό και «γέ­μι­σε τον κόσμο» με φτηνό χρήμα.

Όμως, όλο αυτό είχε το κό­στος του:

- Η τε­ρά­στια ρευ­στό­τη­τα που πλημ­μύ­ρι­σε τις αγο­ρές αλλά και τε­ρά­στιες μάζες κερ­δών που δεν βρί­σκουν ευ­και­ρί­ες υψη­λής κερ­δο­φο­ρί­ας στον κα­θαυ­τό πα­ρα­γω­γι­κό τομέα (αυτή είναι η συ­νέ­πεια και το απο­τέ­λε­σμα ταυ­τό­χρο­να των αναι­μι­κών ή μέ­τριων ρυθ­μών ανά­πτυ­ξης), κα­τευ­θύν­θη­καν σε επεν­δύ­σεις σε με­το­χές, ομό­λο­γα, αλλά και πα­ρά­γω­γα προ­ϊ­ό­ντα. Το απο­τέ­λε­σμα είναι ότι δη­μιουρ­γή­θη­καν τε­ρά­στιες «φού­σκες» τόσο στα ομό­λο­γα όσο και -κυ­ρί­ως- στα χρη­μα­τι­στή­ρια. Οι βα­σι­κοί δεί­κτες που χρη­σι­μο­ποιούν οι ανα­λυ­τές των αγο­ρών και δεί­χνουν αν οι αγο­ρές είναι υπερ­τι­μη­μέ­νες, είναι σε επί­πε­δα ανά­λο­γα ή και υψη­λό­τε­ρα με τις πε­ριό­δους πριν την κα­τάρ­ρευ­ση των με­το­χών υψη­λής τε­χνο­λο­γί­ας το 2001 («κραχ» των dotcom) και πριν την κρίση του 2008.

- Εν­θαρ­ρυ­μέ­νες από την υψηλή στή­ρι­ξη των κε­ντρι­κών τρα­πε­ζών, οι τρά­πε­ζες έχουν ήδη με­γά­λη έκ­θε­ση στους ισο­λο­γι­σμούς τους σε μη ρευ­στο­ποι­ή­σι­μους τί­τλους - έναν υπο­ψή­φιο «πυ­ρο­κρο­τη­τή» μιας νέας χρη­μα­το­πι­στω­τι­κής κρί­σης που μπο­ρεί να προ­σβά­λει τον κε­ντρι­κό «νευ­ρώ­να» του: την εμπι­στο­σύ­νη στον δια­κα­νο­νι­σμό και την πλη­ρω­μή, «με τον επα­κό­λου­θο κίν­δυ­νο "αιφ­νί­διας δια­κο­πής” για τις χρη­μα­το­πι­στω­τι­κές και οι­κο­νο­μι­κές συ­ναλ­λα­γές, τόσο στην εγ­χώ­ρια όσο και στην πα­γκό­σμια αγορά».1

- Η προ­σπά­θεια να γίνει κάπως πιο αυ­στη­ρό το πλαί­σιο για τον επί­ση­μο τρα­πε­ζι­κό τομέα οδή­γη­σε σε υπερ­διό­γκω­ση του σκιώ­δους, «ανε­πί­ση­μου» χρη­μα­το-οι­κο­νο­μι­κού τομέα. Εκεί, η ανα­ζή­τη­ση υψη­λών απο­δό­σε­ων οδη­γεί σε επεν­δύ­σεις υψη­λού ρί­σκου μέσα από πο­λύ­πλο­κα πα­ρά­γω­γα προ­ϊ­ό­ντα.  

-Οι πολύ χα­μη­λές απο­δό­σεις των ομο­λό­γων (εξαι­τί­ας των αθρό­ων αγο­ρών ομο­λό­γων από τις κε­ντρι­κές τρά­πε­ζες και των πολύ χα­μη­λών -σχε­δόν μη­δε­νι­κών- επι­το­κί­ων) και η κοινή πε­ποί­θη­ση ότι οι χρη­μα­τι­στη­ρια­κές αγο­ρές είναι υπερ­τι­μη­μέ­νες και άρα δεν υπό­σχο­νται πλέον με­γά­λες απο­δό­σεις, οδη­γεί σε επεν­δύ­σεις υψη­λού ρί­σκου. Πλέον αγο­ρά­ζο­νται ομό­λο­γα Αρ­γε­ντι­νής, Αι­γύ­πτου, ακόμη και χωρών της… υπο­σα­χά­ριας Αφρι­κής. Όσο για τα εξω­τι­κά πα­ρά­γω­γα «κα­λού­δια», στη θέση των πε­ρι­βό­η­των CDOs που πυ­ρο­δό­τη­σαν την κρίση του 2008, τώρα έχου­με τα CLOs.

Ο Frank Partnoy, κα­θη­γη­τής στο πα­νε­πι­στή­μιο του Σαν Ντιέ­γκο, σε πρό­σφα­το άρθρο2 του συ­νό­ψι­σε την κα­τά­στα­ση ως εξής:

«To χρη­μα­το­οι­κο­νο­μι­κό τοπίο είναι γνώ­ρι­μο, υλικό ται­νιών όπως το Inside Job και το The Big Short. Τρα­πε­ζί­τες με πτυ­χία πυ­ρη­νι­κής φυ­σι­κής αγο­ρά­ζουν δι­σε­κα­τομ­μύ­ρια δο­λά­ρια δα­νεί­ων υψη­λού ρί­σκου και τα επα­να­συ­σκευά­ζουν σε πο­λύ­πλο­κες επεν­δύ­σεις με πολ­λα­πλά επί­πε­δα χρέ­ους.

Οι οίκοι αξιο­λό­γη­σης κα­τη­γο­ριο­ποιούν το ανώ­τε­ρο επί­πε­δο ως ΑΑΑ. Οι θε­σμι­κοί επεν­δυ­τές, με­τα­ξύ των οποί­ων τα ασφα­λι­στι­κά τα­μεία και οι φι­λαν­θρω­πι­κές ορ­γα­νώ­σεις, σπεύ­δουν να αγο­ρά­σουν αυτές τις χωρίς ρίσκο επεν­δύ­σεις που προ­σφέ­ρουν ταυ­τό­χρο­να και υψη­λές απο­δό­σεις. Η έντα­ση κο­ρυ­φώ­νε­ται.

Αλλά η χρο­νιά δεν είναι το 2006 ή το 2007. Εί­μα­στε στο σή­με­ρα»...

Δεν είναι λοι­πόν πα­ρά­ξε­νο που δη­μο­σκό­πη­ση που διε­ξή­γα­γε στα μέσα Αυ­γού­στου η Bank of America Merrill Lynch με­τα­ξύ δια­χει­ρι­στών επεν­δυ­τών κε­φα­λαί­ων-με­γα­θη­ρί­ων της πα­γκό­σμιας αγο­ράς, οι οποί­οι δια­χει­ρί­ζο­νται κε­φά­λαια ύψους 540 δισ. δο­λα­ρί­ων, έδει­ξε ότι σχε­δόν 1 στους 2 επεν­δυ­τές που συμ­με­τεί­χαν στη δη­μο­σκό­πη­ση (πο­σο­στό 46%) πι­στεύ­ει πως οι χρη­μα­τι­στη­ρια­κές αγο­ρές είναι υπερ­τι­μη­μέ­νες. Οι εκτι­μή­σεις για το εύρος της χρη­μα­τι­στη­ρια­κής πτώ­σης κυ­μαί­νο­νται με­τα­ξύ 10% και… 63%!

Τα ανε­ξή­γη­τα «μυ­στή­ρια»

Αυτό που μπήκε σε κρίση το 2008 ήταν όχι ει­δι­κώς οι υπερ­τι­μη­μέ­νες αγο­ρές, αλλά ένα κα­θε­στώς συσ­σώ­ρευ­σης του κε­φα­λαί­ου το οποίο εγκα­θι­δρύ­θη­κε στα χρό­νια της νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρης επι­κρά­τη­σης σαν απά­ντη­ση στην κρίση του 1972-73, η οποία σή­μα­νε το τέλος του με­τα­πο­λε­μι­κού «οι­κο­νο­μι­κού θαύ­μα­τος» και της κεϊν­σια­νής δια­χεί­ρι­σης που το συ­νό­δευ­σε. Οι στα­θε­ρές αυτού του μο­ντέ­λου συσ­σώ­ρευ­σης (βλέπε σχε­τι­κούς πί­να­κες στο τέλος του άρ­θρου) ήταν:

- Πολύ υψηλά κέρδη, υψη­λό­τε­ρα της με­τα­πο­λε­μι­κής «χρυ­σής 25ε­τί­ας».

- Χα­μη­λός (σε σχέση με τα τρο­μα­κτι­κά υψηλά κέρδη) ρυθ­μός αύ­ξη­σης του ΑΕΠ, χα­μη­λός ρυθ­μός επεν­δύ­σε­ων, χα­μη­λός ρυθ­μός πα­ρα­γω­γι­κό­τη­τας.

- Γε­νι­κευ­μέ­νη λι­τό­τη­τα στους μι­σθούς και τις δα­πά­νες για το κοι­νω­νι­κό κρά­τος (μεί­ω­ση του με­ρι­δί­ου της ερ­γα­σί­ας στο προ­ϊ­όν, που είναι η άλλη όψη των υψη­λών κερ­δών με χα­μη­λή ανά­πτυ­ξη και επεν­δύ­σεις).

Προ­ϊ­όν αυτής της αντί­φα­σης, που δη­μιουρ­γού­σε πρό­βλη­μα αξιο­ποί­η­σης της υπε­ρα­ξί­ας, κι όχι γε­νι­κώς της «βου­λι­μί­ας» ή του «τζό­γου», ήταν/είναι η χρη­μα­τι­στι­κο­ποί­η­ση: τε­ρά­στιες μάζες κερ­δών (υπε­ρα­ξί­ας) που δεν μπο­ρού­σαν να επεν­δυ­θούν στην πα­ρα­γω­γή, επεν­δύ­ο­νταν σε χρη­μα­το-οι­κο­νο­μι­κά προ­ϊ­ό­ντα, από ένα ση­μείο και ύστε­ρα υψη­λού ρί­σκου.

Για να μην είναι η χρη­μα­τι­στι­κο­ποί­η­ση παι­χνί­δι «μη­δε­νι­κού αθροί­σμα­τος» και κα­νι­βα­λι­σμού με­τα­ξύ των κα­πι­τα­λι­στών, για να γίνει μη­χα­νι­σμός λε­η­λα­σί­ας ει­σο­δη­μά­των των μι­σθω­τών και των κα­τώ­τε­ρων κοι­νω­νι­κών στρω­μά­των, αρ­χι­κά «σπρώ­χτη­καν» στο χρη­μα­τι­στη­ρια­κό παι­χνί­δι και τα λαϊκά στρώ­μα­τα και στη συ­νέ­χεια έγινε κάτι ακόμη πιο εντυ­πω­σια­κό: ένα αξιό­λο­γο μέρος της μη επα­νε­πεν­δυό­με­νης στην πα­ρα­γω­γή υπε­ρα­ξί­ας κα­τευ­θύν­θη­κε με τη  μορφή δα­νεί­ων στα κοι­νω­νι­κά στρώ­μα­τα χα­μη­λού ει­σο­δή­μα­τος. Σε αυτή την «ιδέα» οφεί­λε­ται η τε­ρά­στια αύ­ξη­ση του δα­νει­σμού των νοι­κο­κυ­ριών, που στις ΗΠΑ ξε­πέ­ρα­σε το 100% του ΑΕΠ! Αυτός ο «χρη­μα­το-οι­κο­νο­μι­κός κεϊν­σια­νι­σμός», η κα­τα­νά­λω­ση με δα­νεια­κά, δεν ήταν παρά κα­τα­νά­λω­ση στο σή­με­ρα μελ­λο­ντι­κού ει­σο­δή­μα­τος – για να αυ­ξή­σουν την κα­τα­νά­λω­σή τους πολύ πάνω από τα επί­πε­δα που τους επέ­τρε­παν τα υπο­νο­μευ­μέ­να από τη λι­τό­τη­τα ει­σο­δή­μα­τά τους, οι λαϊ­κές τά­ξεις δε­σμεύ­ουν μελ­λο­ντι­κά ει­σο­δή­μα­τα με τη μορφή δα­νεια­κών δό­σε­ων.

Όταν η βου­λι­μία των επεν­δυ­τών ξε­πέ­ρα­σε κάθε έν­νοια ρί­σκου και το «πάρτι» κάθε όριο, πυ­ρο­δο­τή­θη­κε η κα­τάρ­ρευ­ση. Δεν είναι τυ­χαίο από τι πυ­ρο­δο­τή­θη­κε: από πα­ρά­γω­γα προ­ϊ­ό­ντα που είχαν χτι­στεί πάνω σε στε­γα­στι­κά δά­νεια μειω­μέ­νης εξα­σφά­λι­σης σε κοι­νω­νι­κά στρώ­μα­τα πολύ χα­μη­λού ει­σο­δή­μα­τος. Όταν ανα­πό­φευ­κτα στα­μά­τη­σαν να πλη­ρώ­νουν τις δό­σεις των δα­νεί­ων τους, κα­τέρ­ρευ­σαν και τα πα­ρά­γω­γα που είχαν χτι­στεί πάνω σε αυτά τα δά­νεια.

Δεν είναι η επα­νά­λη­ψη της τυ­πι­κής κα­πι­τα­λι­στι­κής ροπής προς την «από­λυ­τη κερ­δο­σκο­πία», αλλά οι συ­νέ­πειες και εκ­δη­λώ­σεις των δο­μι­κών αντι­φά­σε­ων του νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρου μο­ντέ­λου συσ­σώ­ρευ­σης. Η χρη­μα­τι­στι­κή πα­γκο­σμιο­ποί­η­ση δεν είναι μόνο ένας αδια­νό­η­των μέχρι και τη δε­κα­ε­τία του ’80 δια­στά­σε­ων πλα­νη­τι­κός μη­χα­νι­σμός κερ­δο­σκο­πί­ας, αλλά και μορφή «κοι­νω­νι­κο­ποί­η­σης» του κε­φα­λαί­ου, που εγκα­θι­στά απαι­τή­σεις υψη­λής κερ­δο­φο­ρί­ας: η «φυ­σιο­λο­γι­κή» κερ­δο­φο­ρία είναι πλέον υψηλή, γε­γο­νός που κάνει το μο­ντέ­λο συσ­σώ­ρευ­σης ακόμη πιο «αντι­πα­ρα­γω­γι­κό», απο­τρέ­πο­ντας επεν­δύ­σεις που δεν υπό­σχο­νται απο­δό­σεις συ­γκρί­σι­μες με αυτό που επι­βάλ­λει σαν «φυ­σιο­λο­γι­κό» ο με­γα-μη­χα­νι­σμός της χρη­μα­τι­στι­κο­ποί­η­σης.

Επι­πλέ­ον, οι μι­σθω­τοί είναι πλέον ευ­ρεία πλειο­νό­τη­τα στις χώρες του ανα­πτυγ­μέ­νου κα­πι­τα­λι­σμού, και αυτό ση­μαί­νει ότι είναι επί­σης η ση­μα­ντι­κό­τε­ρη κα­τα­να­λω­τι­κή δύ­να­μη. Η διαρ­κής λι­τό­τη­τα πιέ­ζει την κα­τα­νά­λω­ση, άρα και τις επεν­δύ­σεις και την ανά­πτυ­ξη προς τα κάτω. Ύστε­ρα από την κρίση του 2008, ο μη­χα­νι­σμός της «κα­τα­νά­λω­σης με δα­νεια­κά» έχει κο­ρε­σθεί και σε με­γά­λο βαθμό απε­νερ­γο­ποι­η­θεί, εντεί­νο­ντας ακόμη πε­ρισ­σό­τε­ρο αυτό το πρό­βλη­μα.   

Είναι οι ίδιες αντι­φά­σεις του μο­ντέ­λου συσ­σώ­ρευ­σης που εξη­γούν την έκρη­ξη του κρα­τι­κού χρέ­ους. Η αρ­χι­κή ώθηση για τη χρη­μα­τι­στι­κο­ποί­η­ση δό­θη­κε με την υπο­χρε­ω­τι­κή στρο­φή του Δη­μο­σί­ου σε δα­νει­σμό από τις αγο­ρές ομο­λό­γων, αντί για δα­νει­σμό από τις κε­ντρι­κές τρά­πε­ζες ή από τις εμπο­ρι­κές τρά­πε­ζες με την εγ­γύ­η­ση της κε­ντρι­κής τρά­πε­ζας. Ο λόγος: Ξανά η λι­τό­τη­τα, στις κρα­τι­κές δα­πά­νες αυτή τη φορά και ιδιαί­τε­ρα στις δα­πά­νες για το κοι­νω­νι­κό κρά­τος, αλλά και στις επεν­δυ­τι­κές δα­πά­νες. Ο δα­νει­σμός από ιδιώ­τες στην αγορά ομο­λό­γων, ήταν μη­χα­νι­σμός επι­βο­λής και επι­τή­ρη­σης της λι­τό­τη­τας στις κρα­τι­κές δα­πά­νες. Το επι­τό­κιο δα­νει­σμού από τις αγο­ρές, η επι­τή­ρη­ση της οι­κο­νο­μι­κής πο­λι­τι­κής από τους λε­γό­με­νους οί­κους αξιο­λό­γη­σης του κρα­τι­κού χρέ­ους, η μεί­ω­ση των κρα­τι­κών εσό­δων λόγω ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σε­ων αλλά και λόγω της διαρ­κούς μεί­ω­σης των συ­ντε­λε­στών φο­ρο­λο­γί­ας των κερ­δών, είναι που διό­γκω­σαν το κρα­τι­κό χρέος. Ύστε­ρα από την κρίση του 2008, προ­στέ­θη­κε και η κρα­τι­κο­ποί­η­ση των ζη­μιών του ιδιω­τι­κού τομέα, ιδιαί­τε­ρα των τρα­πε­ζών σαν αι­τί­ας πε­ραι­τέ­ρω αύ­ξη­σης του χρέ­ους. Στην αύ­ξη­ση του κρα­τι­κού χρέ­ους συ­ντε­λούν επί­σης η χα­μη­λή ανά­πτυ­ξη και ο χα­μη­λός πλη­θω­ρι­σμός, που αυ­ξά­νουν το χρέος σαν πο­σο­στό του ΑΕΠ. Όλα αυτά είναι επί­σης δο­μι­κά συ­στα­τι­κά του νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρου μο­ντέ­λου συσ­σώ­ρευ­σης. Το γε­γο­νός ότι σή­με­ρα έχου­με ένα πα­γκό­σμιο πρό­βλη­μα κρα­τι­κής υπερ­χρέ­ω­σης που στην ιστο­ρία του κα­πι­τα­λι­σμού συ­να­ντά­ται μόνο σε πε­ρι­πτώ­σεις Πα­γκο­σμί­ων Πο­λέ­μων, οφεί­λε­ται ακρι­βώς σε αυτές τις δο­μι­κές αντι­φά­σεις του νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρου μο­ντέ­λου συσ­σώ­ρευ­σης.   

Ό,τι απο­τε­λεί «μυ­στή­ριο» για τα κυ­ρί­αρ­χα οι­κο­νο­μι­κά, εξη­γεί­ται ακρι­βώς μέσω της ανά­λυ­σης αυτών των αντι­φά­σε­ων.

Η «χαρ­μο­λύ­πη» των εκ­προ­σώ­πων του κε­φα­λαί­ου

Τι συμ­βαί­νει τώρα; Πώς εξη­γεί­ται αυτή η νευ­ρι­κό­τη­τα και «χαρ­μο­λύ­πη» των επεν­δυ­τών, των ανα­λυ­τών και των θε­σμι­κών εκ­προ­σώ­πων του κε­φα­λαί­ου πα­γκο­σμί­ως; Δεν φο­βού­νται απλώς κά­ποια «διόρ­θω­ση» στις υπερ­τι­μη­μέ­νες αγο­ρές τους. Φο­βού­νται μια υπο­τρο­πή της δο­μι­κής κρί­σης του μο­ντέ­λου συσ­σώ­ρευ­σης. Έχουν σο­βα­ρούς λό­γους να το φο­βού­νται:

α. Όλα τα για­τρο­σό­φια για την αντι­με­τώ­πι­ση της κρί­σης που ξέ­σπα­σε το 2008 είχαν το απο­τέ­λε­σμα να ξα­να­στή­σουν στα πόδια του, σε ακόμη πιο αστα­θή και «ανι­σόρ­ρο­πη» εκ­δο­χή, το μο­ντέ­λο συσ­σώ­ρευ­σης που μπήκε σε κρίση το 2008! Τα κέρδη είναι ξανά σε ιστο­ρι­κά υψηλά επί­πε­δα, αλλά το πρό­βλη­μα αξιο­ποί­η­σης της πα­ρα­γό­με­νης υπε­ρα­ξί­ας έχει γίνει οξύ­τε­ρο, αφού τα υψηλά κέρδη συν­δυά­ζο­νται με ακόμη χα­μη­λό­τε­ρα επί­πε­δα αύ­ξη­σης του ΑΕΠ, επεν­δύ­σε­ων και πα­ρα­γω­γι­κό­τη­τας. (βλέπε σχε­τι­κούς πί­να­κες)

β. Ο μη­χα­νι­σμός «πυ­ρο­δό­τη­σης» είναι έτοι­μος και από πολ­λές από­ψεις πιο εκρη­κτι­κός απ’ ό,τι πριν το 2008! Ακόμη με­γα­λύ­τε­ρα κρα­τι­κά και ιδιω­τι­κά χρέη, ακόμη πιο διο­γκω­μέ­νος «σκιώ­δης» χρη­μα­το-οι­κο­νο­μι­κός το­μέ­ας, εξί­σου αν όχι και με­γα­λύ­τε­ρες και πιο επί­φο­βες «φού­σκες» στις αγο­ρές, επεν­δύ­σεις υψη­λού ρί­σκου σε νέα γενιά «εξω­τι­κών» χρη­μα­το-οι­κο­νο­μι­κών προ­ϊ­ό­ντων. 

Το δο­μι­κό πρό­βλη­μα του νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρου μο­ντέ­λου συσ­σώ­ρευ­σης κα­τοι­κεί στο συν­δυα­σμό αυτών των δύο πα­ρα­γό­ντων. Και εξη­γεί γιατί, παρά την «ευ­ρεία ανά­καμ­ψη», ο κα­πι­τα­λι­σμός δεν έχει βγει από τον κύκλο της δο­μι­κής του κρί­σης.

Χρη­μα­τι­στι­κός «κα­νι­βα­λι­σμός» και (γεω)πο­λι­τι­κή αστά­θεια

Το «πο­λι­τι­κό ρίσκο» αλλά και το «γε­ω­πο­λι­τι­κό ρίσκο» είναι μό­νι­μη πηγή ανη­συ­χιών για τις οι­κο­νο­μι­κές προ­ο­πτι­κές, έχο­ντας πε­ρί­ο­πτη θέση στις ανα­λύ­σεις θε­σμι­κών εκ­προ­σώ­πων, εκ­θέ­σε­ων των διε­θνών κα­πι­τα­λι­στι­κών ορ­γα­νι­σμών και των τρα­πε­ζών, εκ­θέ­σε­ων επεν­δυ­τι­κών funds.   

Γιατί τέ­τοια βα­ρύ­τη­τα στην πο­λι­τι­κή και τη γε­ω­πο­λι­τι­κή; Πάλι οι αι­τί­ες πρέ­πει να ανα­ζη­τη­θούν στις αντι­φά­σεις του μο­ντέ­λου συσ­σώ­ρευ­σης. Καθώς ο μη­χα­νι­σμός της κα­τα­νά­λω­σης με δα­νεια­κά μπλο­κα­ρί­στη­κε σε με­γά­λο βαθμό, η κα­πι­τα­λι­στι­κή κερ­δο­σκο­πία με­τα­τρέ­πε­ται πλέον σε κα­νι­βα­λι­σμό με­τα­ξύ των κα­πι­τα­λι­στών. Πάντα υπήρ­χε αυτή η διά­στα­ση, αλλά τώρα γί­νε­ται όχι απλώς κυ­ρί­αρ­χη, αλλά και πολύ «αιχ­μη­ρή» και «πο­λε­μι­κή». Όταν ο με­γά­λος όγκος των κερ­δο­σκο­πι­κών κερ­δών δεν προ­έρ­χε­ται από την κερ­δο­σκο­πι­κή λε­η­λα­σία των «από κάτω» αλλά από τον αλ­λη­λο-κα­νι­βα­λι­σμό των «από πάνω», τότε ο πό­λε­μος των «από πάνω» γε­νι­κεύ­ε­ται. Ο πό­λε­μος αυτός εκ­δη­λώ­νε­ται με οξύ­τη­τα τόσο στην πο­λι­τι­κή όσο και στη γε­ω­πο­λι­τι­κή: ο Τραμπ τεί­νει να πυ­ρο­δο­τή­σει πραγ­μα­τι­κό «εμ­φύ­λιο» μέσα στο αμε­ρι­κα­νι­κό κα­τε­στη­μέ­νο ενώ απει­λεί να παί­ξει τυ­χο­διω­κτι­κά με τα κου­μπιά των πυ­ρη­νι­κών πυ­ραύ­λων, οι σπα­σμοί προ­στα­τευ­τι­σμού (που τόσο τρο­μο­κρα­τούν τους οπα­δούς της «πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης» Γέλεν, Ντρά­γκι, ΔΝΤ κ.λπ.) δια­τρέ­χουν ση­μα­ντι­κές χώρες στην ευ­ρω­παϊ­κή ήπει­ρο, και όταν η πα­γκό­σμια «πίτα» μι­κραί­νει, ο πό­λε­μος για τα με­ρί­δια οξύ­νε­ται. Αυτά τα ρήγ­μα­τα στον πλα­νή­τη της «πα­γκο­σμιο­ποί­η­σης» και η όξυν­ση των αντα­γω­νι­σμών ασφα­λώς σχε­τί­ζο­νται και με τις ανα­τρο­πές συ­σχε­τι­σμών που προ­κα­λεί η ανι­σό­με­τρη ανά­πτυ­ξη, η ρα­γδαία αύ­ξη­ση του οι­κο­νο­μι­κού και πο­λι­τι­κού ει­δι­κού βά­ρους της Κίνας που απει­λεί ευ­θέ­ως την πρω­το­κα­θε­δρία των ΗΠΑ, η μεί­ω­ση του ει­δι­κού βά­ρους της Ευ­ρώ­πης σε σχέση με Κίνα - Ινδία, η υπο­βάθ­μι­ση ευ­ρω­παϊ­κών δυ­νά­με­ων του G-7 (Γαλ­λία, Ιτα­λία) κ.λπ. Όμως αυτό που κάνει τη γό­μω­ση αυτής της «βόμ­βας» εξαι­ρε­τι­κά εκρη­κτι­κή είναι η κα­πι­τα­λι­στι­κή κρίση, δη­λα­δή η έκρη­ξη των αντι­φά­σε­ων του νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρου μο­ντέ­λου συσ­σώ­ρευ­σης.  

Αν η ερ­μη­νεία στα «μυ­στή­ρια» του πλη­θω­ρι­σμού, της πα­ρα­γω­γι­κό­τη­τας, των υψη­λών κερ­δών με χα­μη­λή ανά­πτυ­ξη και ισχνές επεν­δύ­σεις είναι αυτή, το πο­λι­τι­κό συ­μπέ­ρα­σμα είναι τούτο: ο κα­πι­τα­λι­σμός δεν έχει δώσει στι­βα­ρές απα­ντή­σεις στη δο­μι­κή του κρίση, με απο­τέ­λε­σμα να εξα­κο­λου­θεί να πατά σε σαθρό έδα­φος και ο κίν­δυ­νος μιας κα­τα­στρο­φι­κής «επι­στρο­φής» της κρί­σης του 2008 να πα­ρα­μέ­νει ισχυ­ρός. Το ζή­τη­μα δεν είναι αν τα χρη­μα­τι­στή­ρια και οι αγο­ρές ομο­λό­γων θα «διορ­θώ­σουν», αν δη­λα­δή θα σκά­σουν κά­ποιες από τις χρη­μα­το-οι­κο­νο­μι­κές φού­σκες (αυτό το έχουν εν­σω­μα­τώ­σει στις προ­βλέ­ψεις τους ακόμη και οι ανα­λυ­τές και εκ­πρό­σω­ποι του συ­στή­μα­τος). Το ζή­τη­μα είναι ότι αυτό θα προ­κα­λέ­σει νέο κύμα αστά­θειας σε ένα οι­κο­δό­μη­μα ήδη ρηγ­μα­τω­μέ­νο, με άδηλη κα­τά­λη­ξη…

ΠΙ­ΝΑ­ΚΕΣ

Ιστο­ρι­κή με­τα­βο­λή βα­σι­κών οι­κο­νο­μι­κών με­γε­θών

(1965, 2007, 2016)*

ΗΠΑ

                                                1965            2007            2016

Κα­θα­ρά κέρδη*                          76,3             96,1             101,1          

Αύ­ξη­ση ΑΕΠ%**                        8,4               3,1               1,5

Αύ­ξη­ση κε­φα­λαί­ου%***             3,5               2,8               1,7

Ηνω­μέ­νο Βα­σί­λειο

                                                1965            2007            2016

Κα­θα­ρά κέρδη*                          82,8             112,6           112,1

Αύ­ξη­ση ΑΕΠ**                           8,1               5,1               3,8

Αύ­ξη­ση κε­φα­λαί­ου***                2,9               1,9               1,5

Γερ­μα­νία

                                                1965            2007            2016

Κα­θα­ρά κέρδη*                          91                114,5           102,9

Αύ­ξη­ση ΑΕΠ**                           -                  4,75             3,1

Αύ­ξη­ση κε­φα­λαί­ου***                -                  1,1               0,85  

Ια­πω­νία

                                              1965            2007            2016

Κα­θα­ρά κέρδη*                          72,3             109,2           123,8

Αύ­ξη­ση ΑΕΠ**                           11,3             1,3               0,7

Αύ­ξη­ση κε­φα­λαί­ου***                4,7               0,4               0,2

Γαλ­λία

                                                1965            2007            2016

Κα­θα­ρά κέρδη*                          94,2             122,1           94,6

Αύ­ξη­ση ΑΕΠ**                           8                 5,1               2

Αύ­ξη­ση κε­φα­λαί­ου***                4,7               2,4               1,3

Ιτα­λία

                                                1965            2007            2016

Κα­θα­ρά κέρδη*                          94,3             130              103,2

Αύ­ξη­ση ΑΕΠ**                           8                 3,6               2,4

Αύ­ξη­ση κε­φα­λαί­ου**                  3,4               2                 -0,2

*1965: έτος «συ­ντο­νι­σμού» της κο­ρύ­φω­σης του με­τα­πο­λε­μι­κού ανα­πτυ­ξια­κού «μπουμ» σε ΗΠΑ και Ευ­ρώ­πη

2007: έτος κο­ρύ­φω­σης του κύ­κλου ανά­πτυ­ξης πριν το ξέ­σπα­σμα της τε­λευ­ταί­ας κρί­σης

2016: τα τε­λευ­ταία δια­θέ­σι­μα στοι­χεία 8 χρό­νια μετά το ξέ­σπα­σμα της κρί­σης

Πηγή: AMECO
 

Ση­μειώ­σεις:

1. Του Mohamed A. El-Erian, «10 χρό­νια μετά την κρίση, ο κίν­δυ­νος στο χρη­μα­το­πι­στω­τι­κό σύ­στη­μα πα­ρα­μέ­νει με­γά­λος», Financial Times 11/8/2017 .

2. Frank Partnoy, «Η οι­κο­νο­μι­κή κρίση και ο φόβος του σί­κου­ελ», Financial Times, 2/8/2017

Πηγή: rproject.gr